New

Тэматычны кантроль па беларускай літаратуры ў 9 класе па тэме

“Жыццё і творчасць Янкі Купалы”

1. Сапраўднае імя, імя па бацьку і прозвішча Янкі Купалы

1) Іван Дамінікавіч Луцэвіч;

2) Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч;

3) Яўген Іванавіч Скурко;

4) Васіль Уладзіміравіч Быкаў;

5) Кандрат Кандратавіч Атраховіч.

2. Вызначыце гады жыцця Янкі Купалы

1) 1891 — 1943;                   4) 1881 — 1945;

2) 1882 — 1942;                   5) 1899 — 1927.

3) 1917 — 1956;

3. Адукацыю Янка Купала атрымаў:

1) у “дарэктараў”;

2) У Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі;

3) у Сенніцкай школе;

4) у Бяларуцкім народным вучылішчы…

5)на курсах Чарняева ў Пецярбургу.

4. Назавіце крыніцы творчасці паэта.

1) фальклор;

2) кнігі;

3) знаёмства з пісьменнікамі;

4 навакольны свет;

5) каханне.

5. Праца над паэмай была завершана:

1) 12 лютага 1905 г.;                4) 17 кастрычніка 1922 г.;

2) 24 чэрвеня 1913 г.;                5) 3 красавіка 1928 г.

3) 5 жніўня 1921 г.;

6. Паэма “Бандароўна”:

1) створана на аснове рэальных гістарычных падзей;

2) створана па матывах беларускіх і ўкраінскіх народных песень;

3) рамантычная;

4) ліра-эпічная;

5) перакладзена на 25 моў свету.

7. Бандароўна ў паэме:

1) непадкупная, непакорная; ахвяруе жыццём дзеля свабоды, абараняючы чалавечую годнасць;

2) сімвал свабодалюбства, гонару народа; бескампрамісная; прыклад высокай маральнасці;

3) дачка казака Бандарэнкі з мястэчка Берастэчка; вясёлая і жыццярадасная; узвышаная і вытанчаная натура;

4) увасабляе маральную чысціню, хараство і духоўную цэльнасць, пачуццё ўнутранай годнасці і незалежнасці;

5) смелая, валявая, мужная і вольналюбівая, славіцца сваёй прыгажосцю; мае дзявочы гонар і чалавечую годнасць.

8. Вобраз Бандароўны ў паэме ствараецца з дапамогай:

1) аўтарскай характарыстыкі гераіні;

2) учынкаў гераіні;

3) выказванняў пра яе іншых дзейных асоб;

4) маналогаў, няўласна-простай мовы персанажа;

5) пейзажных малюнкаў і філасофскіх адступленняў.

9. Бандароўне даражэй за ўсё:

1) уласнае здароўе, якое лічыць найвялікшай каштоўнасцю;

2) свабода, у імя якой гераіня ахвяруе сваім жыццём;

3) думка людская, да якой дзяўчына заўжды прыслухоўваецца;

4) шчасце блізкіх і родных;

5) уласны дабрабыт, матэрыяльная незалежнасць.

10. Пан Патоцкі ў паэме:

1) рамантычны злачынец, пан-спакуснік, свавольны да шаленства;

2) разбэшчаны, ганарлівы, бесчалавечны, феадал-самадур;

3) спустошаны чалавек, бязлітасны тыран, дэспат, вольна чыніць над людзьмі любое зло;

4) набожны, спагадлівы ў адносінах да іншых, любіць народ, паважае яго звычаі;

5) пагардлівы ў адносінах да людзей, люты, жорсткі, “ні старому, ні малому не спускае жартаў”.

11. Смерць Бандароўны:

1) стала той іскрай, з якой разгарэлася полымя народнага гневу;

2) з’яўляецца ўрокам мужнасці і гераізму, смелым выклікам беззаконню, дэспатызму, сацыяльнай несправядлівасці;

3) нічога не змагла змяніць у жыцці народа, ніяк не паўплывала на ацыяльны стан простага люду;

4) сімвал духоўнага заняпаду народа, яго абяздоленасці і прыгнёту, рабскага існавання; 5) вынік жыцця чалавека, які хвалюецца пра сябе і сваіх блізкіх.

12. Асноўная тэма паэмы:

1) паказ Бандароўны, захапленне яе прыгажосцю, мудрасцю, разважлівасцю;

2) паэтызацыя гордай і свабодалюбівай асобы;

3) услаўленне мужнасці, любові да свабоды і Радзімы;

4) выкрыццё эгаістычнай сутнасці Патоцкага, яго агрэсіўных заваёўніцкіх поглядаў і намераў;

5) апісанне цяжкага жыцця прыгнечанага люду ў часы феадалізму.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэматычны кантроль па тэме «Загадкавая краіна паэзія»

 1. Вызначыце рысы, якія не характэрны паэтычным творам:

1) невялікія па аб’ёме;

2) напісаны рытмічнай мовай;

3) нешматлікая колькасць вобразных сродкаў;

4) галоўнае — дакладнае апісанне жыццёвага факта або эпізоду, паводзін чалавека;

5) мае рыфму.

 2. Вызначце прыёмы і сродкі паэтычных твораў:

1) параўнанні; 2) эпітэты; 3) характарыстыка абставін жыцця героя; 4) пытальныя і клічныя сказы; 5) аповед пра жыццё чалавека.

 3. Суаднясіце назву літаратуразнаўчага тэрміна з яго азначэннем.

А) рытм                   1) сугучнасць слоў і іх частак;

Б) рыфма                 2) спосаб паказу жыццёвай з’явы, калі важныя

                                 думкі і пачуцці не выказваюцца непасрэдна,

                                адкрыта, а як бы стоены за іншымі словамі,

                               угадваюцца па інтанацыі, намёку;

В) страфа               3) роўныя часткі верша з аднолькавай колькасцю

                                 радкоў, аб’яднаных аднатыпнай рыфмоўкай;

Г) падтэкст             4) раўнамернае паўтарэнне якіх-небудзь з’яў.

 4. Суаднясіце прозвішча аўтара з яго творам:

А)Якуб Колас                         1) “Маёвая песня”

Б) Максім Багдановіч           2) “Хлеб роднай мовы”

В) Мікола Арочка                  3) “Роднае слова”

Г) Еўдакія Лось                     4) “Дзяўчаты мінулай вайны”

Д) Данута Бічэль                   5) “Ручэй”  

 5. Вызначыце тэмы вершаў, змешчаных у раздзеле “Загадкавая краіна паэзія”

 

Тэматычны кантроль па тэме «Загадкавая краіна паэзія»

 1. Вызначыце рысы, якія не характэрны паэтычным творам:

1) невялікія па аб’ёме;

2) напісаны рытмічнай мовай;

3) нешматлікая колькасць вобразных сродкаў;

4) галоўнае — дакладнае апісанне жыццёвага факта або эпізоду, паводзін чалавека;

5) мае рыфму.

 2. Вызначце прыёмы і сродкі паэтычных твораў:

1) параўнанні; 2) эпітэты; 3) характарыстыка абставін жыцця героя; 4) пытальныя і клічныя сказы; 5) аповед пра жыццё чалавека.

 3. Суаднясіце назву літаратуразнаўчага тэрміна з яго азначэннем.

А) рытм                   1) сугучнасць слоў і іх частак;

Б) рыфма                 2) спосаб паказу жыццёвай з’явы, калі важныя

                                 думкі і пачуцці не выказваюцца непасрэдна,

                                адкрыта, а як бы стоены за іншымі словамі,

                               угадваюцца па інтанацыі, намёку;

В) страфа               3) роўныя часткі верша з аднолькавай колькасцю

                                 радкоў, аб’яднаных аднатыпнай рыфмоўкай;

Г) падтэкст             4) раўнамернае паўтарэнне якіх-небудзь з’яў.

 4. Суаднясіце прозвішча аўтара з яго творам:

А)Якуб Колас                         1) “Маёвая песня”

Б) Максім Багдановіч           2) “Хлеб роднай мовы”

В) Мікола Арочка                  3) “Роднае слова”

Г) Еўдакія Лось                     4) “Дзяўчаты мінулай вайны”

Д) Данута Бічэль                   5) “Ручэй”  

 5. Вызначыце тэмы вершаў, змешчаных у раздзеле “Загадкавая краіна паэзія”

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэматычны кантроль па п’есе В.Дуніна-Марцінкевіча

«ПІНСКАЯ ШЛЯХТА» ў 9 класе

Вызначце адзін ці некалькі правільных адказаў .

1. «Пінская шляхта» была напісана:

1) у 1839 г.; 2) у 1842 г.; 3) у 1843 г.; 4) у 1854 г.; 5) у 1866 г.

2. Упершыню «Пінская шляхта» пабачыла:

1) у 1868 годзе асобным выданнем;

2) у газеце «Мінскій лісток» за 1889 год;

3) у газеце «Северо-Западный край» за 1901 год;

4) у газеце «Вольная Беларусь» за 1918 год;

5) у часопісе «Маладняк» за 1923 год.

3. П'еса «Пінская шляхта» напісана на:

1) беларускай літаратурнай мове;

2) беластоцкім дыялекце польскай мовы;

3) паўднёва-заходнім дыялекце беларускай мовы;

4) столінска-лунінецкай гаворцы беларускай мовы;

5) пінскай гаворцы беларускай мовы.

4. У жанравых адносінах «Пінская шляхта» — гэта:

1) памфлет; 2) пастараль; 3) фарс-вадэвіль; 4) трагікамедыя; 5) інтэрмедыя.

5. На старонках «Пінскай шляхты» няма дзейнай асобы:

1) Кручкова;                         4) Забалотнага;

2) Караля Лятальскага;       5) Сакальніцкага.

3) Цюхай-Ліпскага;

6. Галоўным героем п'есы з'яўляецца:

1) Пратасавіцкі;                                             4) Кручкоў;

2) Цюхай-Ліпскі;                                             5) Куторга.

3) цэнтральны, галоўны вобраз адсутнічае;

7. Гаваркімі, ацэначнымі ў п'есе з'яўляюцца прозвішчы:

1) Пратасавіцкі;                   4) Цюхай-Ліпскі;

2) Кручкоў;                         5) Куторга.

3) Пісулькін;

8. Словы «хрэн табе ў вочы», «чортаў сын», «сабака» не сходзяць з языка:

1) Кручкова;                        4) Цюхай-Ліпскага;

2) Пратасавіцкага;               5) Пісулькіна.

3) Куторгі;

9. Кручкоў у творы:

1) нахабны вымагальнік, закаранелы хабарнік; грубы чалавек, тыповы прадстаўнік царскай бюракратыі;

2) двудушны, абмежаваны чалавек, хітры, «злавесны тып», глядзіць на дзяржаўную службу як на сродак уласнага абагачэння;

3) прагны; не ведае, колькі дзён у месяцы, блытае гады праўлення рускіх імператараў і імператрыц; эгаіст;

4) клапатлівы, шчыры, спагадлівы, справядлівы, рашучы ў пакаранні зла і абароне законнасці; сумленны;

5) непісьменны, неадукаваны ў прававых адносінах; не паважае шляхту, абдзірае яе; цынік.

10. Прыехаўшы на разгляд справы, Кручкоў цікавіцца ў асноўным тым:

1) хто вінаваты;

2) на чыім баку праўда;

3) ці многа ёсць сведак;

4) як «навесці» больш страху на пінскую ваколічную шляхту;

5) ці ёсць дываны для пакарання вінаватых.

11. Атмасферу страху ў час суда («разбірацельства») Кручкоў стварае пры дапамозе:

1) жэстаў;                             4) знешняга выгляду;

2) мімікі;                               5) сродкаў пакарання.

3) мовы;

12. Асноўную рысу характару Кручкова аўтар падкрэслівае:

1) праз партрэтную характарыстыку;

2) яго прозвішчам;

3) яго сацыяльным паходжаннем;

4) праз маналогі, самахарактарыстыку;

5) праз узаемаадносіны з іншымі галоўнымі героямі.

13. У сваіх паводзінах Кручкоў кіруецца прынцыпам:

1) мая хата з краю;                               4) дзе хлеб (хабар), там і радзіма;

2) што хачу, тое і змагу;                     5) не злавіў за руку — не злодзей.

3) што не так ляжыць, тое маё;

14. Стварыўшы вобразы Кручкова і Пісулькіна ў «Пінскай шляхце», аўтар:

1) высмеяў беспадстаўную фанабэрыстасць і ганарлівасць тагачасных юрыстаў;

2) выкрыў чыноўніцкую сістэму ўлады ў царскай Расіі;

3) паказвае невуцтва і хабарніцтва прадстаўнікоў бюракратыі Расійскай імперыі;

4) сцвярджае, што беззаконнасць — тыповая з'ява ў сістэме царскага самаўладства;

5) дакладна адлюстроўвае рэальную абсурднасць і ненармальнасць дзяржаўнага ладу краіны.

15. Харытон Куторга ў творы:

1) стары кавалер, «хітры ліс», мова якога надзвычай багатая на трапныя народныя залацінкі; нахлебнік, разносчык навін;

2) праз шлюб з Марыськай спадзяецца разбагацець; бывалы, нават «пісьменны чалавек», выдае сябе за чалавека свецкага, з далікатнымі манерамі;

3) сыпле прыказкамі, спявае куплеты; не пазбаўлены пачуцця гумару, досціпу; хітрэйшы за астатніх;

4) абаронца сялян, сумленны, добра ведае тагачасныя законы, вельмі працавіты;

5) згаджаецца скрывадушнічаць як сведка на карысць Пратасавіцкага; крытычна глядзіць на грамадскія з'явы, на самога сябе; імкнецца жыць як набяжыць.

16. Куторга хоча ажаніцца з Марыськай, бо:

1) прага да нажывы прымушае яго шукаць нявесту багатых бацькоў;

2) вельмі кахаў яе ўжо некалькі год;

3) да гэтага імкнуліся бацькі Марысі і Харытон;

4) яна была самая працавітая, прыгожая і мудрая дзяўчына пінскага засценка;

5) сіла кахання была такая вялікая, што яму «не міла ні каўбаса, ні верашчака».

17. Каго Куторга характарызуе так: «Заўваж толькі — у яго і рукі даўжэй, як у другіх людзей. Ты ведаеш яго прыпавесць: чырвонае-белае ўсё перадзелае»?

1) Пратасавіцкага;               4) Статкевіча;

2) Пісулькіна;                       5) Кручкова.

3) Альпенскага;

18. Шляхта ў творы:

1) інертная, закасцянелая, пыхлівая, аблытаная забабонамі; не мае сацыяльнай і гістарычнай вагі; фанабэрлівая;

2) ганарлівая, амбіцыёзная, у сваёй масе малакультурная, нават непісьменная, з яе можна вяроўкі віць;

3) найбольш заклапочана сваім панскім становішчам (званнем пана, двараніна); духоўна абмежаваная; самалюбівая;

4) з надзеяй глядзіць у будучыню, набожная; зусім не імкнецца трымацца звання шляхціца;

5) кансерватыўная; жыве нябедна; інтарэсы мае дробныя, ідэалы — нікчэмныя; знаходзіцца ў палітычнай дрымоце.

19. Аўтар у творы дасціпна высмеяў такія тыповыя рысы засцянковай шляхты, як:

1) скупасць, паклёпніцтва, двудушнасць;

2) фанабэрлівасць, кансерватызм, хцівасць;

3) беспадстаўная саслоўная ганарлівасць, хабарніцтва;

4)   пагардлівыя адносіны да сялян, грубасць, п'янства;

5) абмежаванасць, невуцтва, свавольства.

20. За пабоі, нанесеныя Ліпскаму, суд прызначыў Пратасавіцкаму «25 лоз на голай зямлі без дывана». Ганарлівага шляхціца больш за ўсё ўзрушыла і абразіла тое, што:

1) за яго ніхто не заступіўся са шляхты;

2) Куторга не даў свайго дывана падаслаць яму, лепшаму сябру;

3) з яго на людзях смяялася дачка Марыся;

4) яму несправядліва прысудзілі такое «цяжкае» пакаранне;

5) яго, шляхціца, двараніна, будуць караць як самага простага мужыка, «на голай зямлі», не падаслаўшы дывана.

21. Тыповыя негатыўныя рысы шляхты раскрываюцца праз:

1) спрэчку шляхціцаў;                     4) рэагаванне шляхціцаў на прысуд;

2) бойку шляхціцаў;                         5) адносіны да сваіх дзяцей.

3) паводзіны шляхціцаў у перыяд адначасовага следства і суда;

22. Грышка і Марыська:

1) разумнейшыя за бацькоў; станоўчыя героі; сваё шчасце хочуць уладзіць з дапамогай станавога прыстава;

2) разумеюць дурасць паводзін, калі шляхецкі гонар бароніцца кулакамі ці скаргаю ў суд;

3) не пазбаўлены здаровага сэнсу, цвярозага розуму;

4) змагаюцца за права на асабістае шчасце, не хочуць падначальвацца волі бацькоў;

5) кідаюць выклік шляхецкім забабонам і традыцыям.

23. Асноўная тэма п'есы:

1) высмейванне старэйшага пакалення шляхты;

2) узаемаадносіны бацькоў і дзяцей;

3) каханне Грышкі і Марыські;

4) паказ жыцця засцянковай шляхты;

5) крытыка царскага суда.

24. Твор арганічна спалучае ў сабе два паралельныя канфлікты:

1) судовая сістэма — маладое пакаленне краіны;

2) Куторга — Марыся;

3) маладое пакаленне (дзеці) — бацькі;

4) уласнае — дзяржаўнае;

5) шляхта — Кручкоў.

25. Асаблівасцямі «Пінскай шляхты» з'яўляюцца:

1) дынамізм дзеяння, наяўнасць прыёму імянной характарыстыкі; у аснове — любоўная інтрыга;

2) займальнасць і камізм сюжэта; наяўнасць вострай знішчальнай сатыры, гратэску і шаржу;

3) арыгінальнасць кампазіцыйнай будовы; вострыя слоўныя выразы;

4) карыкатурна-сатырычнае асвятленне адмоўных рыс характару герояў;

5) лірычная лінія п'есы; спалучэнне ўнутраных эмацыянальна-псіхалагічных рыс характару са знешнімі партрэтнымі дэталямі, бытавымі рэаліямі часу, з адпаведнымі аўтарскімі каментарыямі і рэмаркамі.

26. Аўтар у п'есе ўзнімае праблемы:

1) духоўнай абмежаванасці пінскай шляхты;

2) заганнасці царскага правасуддзя і законнасці;

3) узаемаадносін бацькоў і дзяцей;

4) узаемаадносін простага люду і чыноўніцтва;

5) сумленнасці, шчырасці.

разгарнуць » / « згарнуць

Тэматычны кантроль у 9 класе

па творы “Новая зямля”

1. Вызначце жанр твора “Новая зямля”

а) аповесць;

б) раман у вершах;

в) паэма;

г) балада.

 2.Асноўная тэма твора Я.Коласа “Новая зямля”?

а) паказ жыцця лесніка;

б) любоў да Радзімы;

в) замілаванасць прыродай;

г) паказ сялянскага жыцця.

 3. Дзе Якуб Колас пачаў працу над творам “Новая зямля”?

а) у мястэчку Акінчыцы;

б) у турме;

в) на першым месцы працы;

г) у Мінску.

 4. Якія традыцыйныя святы беларусаў не апісаны ў творы?

а) Вялікдзень;

б) Каляды;

в) Купалле;

г) Спас.

 5. Якога героя няма ў творы “Новая зямля”?

а) Антось;

б) Міхал;

в) Радзівіл;

г) Васіль.

6. Для чаго бацька імкнуўся набыць кавалак зямлі?

а) каб потым выгадна прадаць;

б) каб заняцца вырошчваннем агародніны;

в) каб яна стала спадчынай для яго дзяцей;

г) каб набыць шляхецкае становішча.

 7. Для чаго дзядзька Антось паехаў у Вільню?

а) яго туды накіраваў гаспадар;

б) узяць заём у банку;

в) на экскурсію;

г) паглядзець зямлю.

 8. Якія тэмы раскрывае аўтар у творы “Новая зямля”?

а) шматграннасць народнай культуры;

б) характар народа;

в) багацце беларускай прыроды;

г) маральныя якасці селяніна.

 9. Паэма ўражвае лексічным, вобразным багаццем. Якімі сродкамі гэта дасягаецца?

а) выкарыстаннем народных выслоўяў;

б) выкарыстаннем прыказак і прымавак;

в) выкарыстаннем навуковых тэрмінаў і паняццяў.

г) выкарыстаннем параўнанняў, эпітэтаў, метафар.

 10. Якую праблему не ўзнімае Якуб Колас у творы?

а) чалавек і зямля;

б) чалавек і мастацтва;

в) чалавек і прырода;

г) чалавек і сям’я.

разгарнуць » / « згарнуць

Тэматычны кантроль у 6 класе

па тэме “Вайна — боль і памяць народа”

 1. Вызначце прозвішчы аўтараў, з творамі якіх вы пазнаёміліся ў раздзеле “Вайна — боль і памяць народа”

1. Анатоль Вярцінскі

2. Алесь Адамовіч

3. Мікола Сурначоў

4. Вячаслаў Адамчык

5. Аляксей Пысін

 2. Суаднясіце радкі твора з яго назвай. Адказ запішыце як спалучэнне літар і лічбаў. Напрыклад А1Б2В3Г4

А. — На, занясі да Жолудзяў. Вот прынеслі “старасту”, яна штурхнула палку ў траву пад плот. — Хіба ж няма мужчын? Каб іх ліха абстарасціла	1. Насцечка
Б. Ціха было і чыста    Ў полі яго дзяцінства…	2. У стоптаным жыце
В. Была яна светлай да самага дна      І сонца, і неба адбіла яна.	3. Салодкія яблыкі
Г. Над ім асыпаюцца    Слуцкія краскі,    Абсмалены колас    Схіліўся да каскі	4. Два полі
	5. Проня

 3. Вызначце героя па апісанні. Адказ запішыце.

1.”Дзверы адчыніліся, і ў сенцы неўзабаве высунулася чорная калматая галава. Твар быў нябрыты, з апухлымі ад сну вачыма”.

2. “Бялявы, з выцвілымі валасамі і аблупленым чырвоным ад сонца носам, але надта рахманы і не вельмі разважлівы хлопец”.

3. Пад ей ёсць многа крыніц з празрыстай, чысцюткай вадой. Яна светлая да самага дна.

 4. Вызначце мастацкія сродкі, выкарыстаныя ў наступных радках. Адказ запішыце.

1) “Поле было ўзарана вайной і паліта крывёй”

2) “Ляжыць ён, як віцязь, у стоптаным жыце”

3) "Я вольная рэчка на вольнай зямлі,

     І чыстымі хвалі заўсёды былі...”

4) “Няпраўда, ёсць многа крыніц пада мною

   З празрыстай, чысцюткай, як слёзы, вадою"

5) Ціха было і чыста

   у полі яго дзяцінства,

   былі агонь і дым

   на полі ратным тым.

 5. Якія ўрыўкі з твораў вы б размясцілі ў раздзеле “Вайна — боль і памяць народа”?

1. Тут жорсткі бой нядаўна быў. Стаіць счарнелая вярба, і вадасточная труба, у якую дождж і гром трубіў, усім абвяшчаючы вясну, вісіць аглохшы, а над ёй будуюць зноў прытулак свой дзве ластаўкі.	2. Лепей ніколі, нідзе Абдымкаў такіх не бачыць, Калі вырываюць дзіця З матчыных рук гарачых; Калі адрываюць яе Ад цела забітага мужа, – Лепей не бачыць нідзе Гэткіх абдымкаў дужых.
3. Пуста ў лузе. Толькі стогі Парыжэўшыя стаяць, Ды шпакі каля дарогі Цэлы дзень адно крычаць. Грэчка зжата. Гола ў полі. Жыта звезена даўно. Толькі плаваюць на волі Кучы хмар, як валакно.	4. Хвіліны пройдуць дарагія, Як пышнае цвіценне траў. I зменяць дні зусім другія Той дзень, што шчасце абяцаў. Так адплывае ўдалеч неба. Бывай, адзіная з уцех! Смяюся, калі плакаць трэба. Журба — калі на вуснах смех.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэма: З.Бядуля “На Каляды к сыну”. Праблема маральнага выбару

Мэты: удасканальваць уменне вызначаць мастацкія сродкі ў тэксце, праз якія падаецца аўтарская характарыстыка літаратурных герояў, характарызаваць герояў па іх паводзінах і ўчынках; паглыбіць уменне вучняў параўноўваць, аналізаваць, рабіць высновы, асэнсавана выказваць свае погляды на твор і яго герояў, на саму асобу аўтара;

           фарміраваць аналітыка-сінтэтычныя ўменні, выпрацоўваць навыкі выразнага чытання;

           далучыць школьнікаў да адвечнай маральнай праблемы - праблемы бацькоў і дзяцей; забяспечанай старасці, фарміраваць жыццёвыя ідэалы.

 Формы работы: індывідуальная, групавая, калектыўная.

Эпіграф:“Старасць не можа быць шчаслівай, але яна можаі павінна быць годнай, спакойнай і дагледжанай”.

Ход урока

I. Арганізацыйны момант

II. Агучванне тэмы і мэтаў урока

— Сёння мы працягваем і адначасова заканчваем працу паводле твора З.Бядулі “На Каляды к сыну”. На ўроку мы з вамі будзем вызначаць мастацкія сродкі ў тэксце, якія дапамагаюць нам зразумець стаўленне аўтара да сваіх герояў, працаваць над выразным чытаннем, а таксама паразважаем над вечнай праблемай – праблемай бацькоў і дзяцей.

І вельмі важная задача стаіць перад намі - навучыцца даваць характарыстыку героям праз іх паводзіны і ўчынкі.

 III. Уступнае слова настаўніка

— З дзесяці законаў вечнасці, запаветаў Боскіх толькі адзін запавет мае абяцанне. За выкананне яго абяцаецца ўзнагарода: шануй бацькоў сваіх – і тады дзеці твае будуць шанаваць цябе.

Калі б маладосць ведала, а старасць магла! Але, нажаль, старасць не можа ўжо нічога перайначыць у перажытым, а маладосць не ведае, што галоўным яе клопатам павінен быць клопат пра сваю старасць.

— На ўспамін мне прыйшла адна прыпавесць.

Дзве дзяўчыны прыйшлі да Бога папрасіць шчасця на ўсё жыццё. Здзівіўся Бог: так не бывае. Чалавечае жыццё рознае. У ім усяго пароўну: шчасця і гора, радасці і смутку. І прапанаваў выбар: шчасце ці ў маладосці, ці ў старасці.

Першая сказала: “Навошта мне шчасце ў старасці?! Я зараз яго хачу зведаць, калі ўсё так прывабліва, так жадана…”

Другая разважыла: “Цяпер я маладая і дужая і здолею вытрымаць выпрабаванні лёсу, а ў старасці ў мяне не будзе сіл і мне патрэбен будзе догляд, каб хтосьці паклапаціўся пра мяне…”

— Старасць не можа быць шчаслівай, але яна можа і павінна быць годнай, спакойнай і дагледжанай. Менавіта так гучыць эпіграф нашага сённяшняга ўрока. Давайце паразважаем над сэнсам гэтых слоў. Як вы іх разумееце? (Разважанні вучняў.)

 — Нагадаю, што галоўныя героі апавядання “На Каляды к сыну” - старая жанчына Тэкля і яе сын Лаўручок. Мы з вамі ўжо ведаем, чым скончыўся твор, таму, кіруючыся словамі эпіграфа, паспрабуйце адказаць на пытанне: якой была старасць Тэклі?

 IV. Работа над тэмай урока.

1. Складанне табліцы

— Давайце ўспомнім, якім было жыццё Тэклі? Прыгадаем змест апавядання. (Вучань перадае сцісла змест твора.)

— Давайце паспрабуем скласці табліцу, у адзін слупок якой вы павінны будзеце выпісаць з тэксту мастацкія сродкі, праз якія падаецца характарыстыка жыцця Тэклі, апісанне яе знешняга выгляду, пасля таго, як яна засталася адна. У другі слупок неабходна напісаць, якія пачуцці ўзніклі ў вас пры чытанні выбраных вамі радкоў.

Цытаты	Эмоцыі і пачуцці
“…старыя вочы прыкрываў смутак…” метафара	шкадаванне, бо Тэкля адна, ёй сумна, яна нікому не патрэбна
“…успаміны старадаўнія, як цені лезлі ў душу…” параўнанне	сум, што жыццё так хутка ляціць
“…адну пацеху мае, якая гоіць раны…” метафара	спагада і надзея, бо гэтая старая жанчына зведала гора ў сваім жыцці, але спадзяецца на падтрымку сына
“…сын сядзіць у яе грудзях, як верабей у цёплым гняздзе…” параўнанне	павага да маці, бо яна вельмі моцна любіць свайго сына, часта ўспамінае яго
“…глядзела на адвечныя хмаркі…” эпітэт	шкадаванне, бо Тэкля засталася адна і толькі цёмны лес і хмаркі заўсёды з ёю
“…і тады яшчэ болей запанавала ў душы яе цяга да сына…” метафара	павага да маці, бо яна моцна любіць свайго сына, спадзяецца на хуткую сустрэчу
“матчына сэрца адкрыла ўсе таямніцы свайго кахання…” метафара	павага да маці, у сэрцы якой пануе адданая, шчырая, самаахвярная любоў да сына
“…зрабілася Тэкля сухой, нізенькай, згорбленай бабулькай, зморшчанай як той грыб…” параўнанне	шкадаванне да Тэклі, якая на старасць не мае дапамогі ад сына
“давай, быццам гарачыя вуголлі, закрытыя попелам, выгортваць з сэрца наверх свае захаваныя жаданні, сваю глыбокую веру ў даражэнькага сына…” параўнанне	павага да маці, якая да апошняй хвіліны не губляе надзеі, верыць у тое, што сын абавязкова прыедзе, што будзе дапамагаць ёй
“…на зморшчаным твары зззяла шчаслівая ўсмешка…” метафара	радасць за маці, што нарэшце споўніцца яе “жаданне сэрца”
“…ногі самі нясуць мяне…” метафара
“…і шчасце расло…” метафара
“у старых вачах бліснуў радасны аганёк” метафара

 2. Дыскусія

— Выразна прачытайце па ролях размову Тэклі з яе мужам Цыпруком. Што дапамагае зразумець нам гэты эпізод? (Адносіны Лаўрука да бацькоў).

— Чаму Тэкля не паслухала свайго мужа? (Любой маці хочацца шчасця для свайго дзіцяці. І дзеля гэтага яна гатова на ўсё).

— Нічыё сэрца не баліць так за сваё дзіця, як матуліна. І вядома, ніхто не ўмее так любіць, як маці. Мне прыгадалася яшчэ адна прытча пра юнака, які ў ахвяру сваёй няўмольнай каханцы прынёс матчына сэрца. Ён бег з ім у руках, спатыкнуўся аб камень і застагнаў. ”Ой, табе ж баліць, сынок! Ідзі цішэй!” - прашаптала чулае матчына сэрца.

Чаму ж Лаўручок не апраўдаў матчынага даверу? ( Ён выхоўваўся ў іншых умовах, забыў свае карані)

— Ці вінаваты пан Шчубальскі ў тым, што Лаўручок вырас такім? (Не. Ён прывозіў Лаўручка дамой да бацькоў)

— Як вы думаеце, хто вінаваты ў тым, што Лаўрук адарваўся ад родных каранёў?

(Бацькі)

— Ці разумее сваю памылку Тэкля? (Выказванні вучняў)

— Чаму Тэкля вырашыла ўсё ж пайсці да сына? (Суседкі надакучалі, сама хацела паглядзець на сына і ўнукаў)

— Чаму Тэкля выбірае для наведвання сына іменна Каляды? (Калядамі называюцца дні з 6 па 19 студзеня. У гэты час наведваюць бацькоў, блізкіх і дарагіх людзей, робяць добрыя справы. 6 і 13 студзеня ходзяць калядоўшчыкі, спяваюць песні, жадаюць гаспадарам здароўя, дабрабыту. Гаспадары за гэта частуюць калядоўшчыкаў. Выганяць або не пускаць калядоўшчыкаў – вялікі грэх.)

— Падрабязна перакажыце эпізод “Думкі ў дарозе”, пачынаючы з моманту, калі Тэкля выправілася да сына і сканчаючы тым, як яна патрапіла ў горад. Адказ неабходна падмацаваць цытатамі з твора, якія перадаюць душэўны стан гераіні.

 V. Праверка дамашняга задання

1. Інсцэніроўка ўрыўка ”Сустрэча з сынам”

2. Абмеркаванне сцэнкі

—І вось нарэшце доўгачаканая сустрэча маці з сынам.

1. Як сустрэў сваю маці Лаўручок?

2. Ці спраўдзіліся яе надзеі?

3. Ці вінаваты Лаўрук у тым, што яго забраў на выхаванне пан Шчубальскі і ён стаў жыць зусім іншым жыццём, чым яго бацькі?

4. Чаму Лаўрук не забяспечыў сваёй матулі нябеднае існаванне, чаму не думаў, што яна часам не мае скарынкі хлеба і жыве ў хатцы, якая вось-вось паваліцца, хоць сам быў вельмі багаты?

5. Чаму Лаўрук сказаў, што не ведае Тэклі?

6. Ці мог быць Лаўрук абаронцам простых людзей у судзе?

VI. Падвядзенне вынікаў урока

— Як, на вашу думку, складзецца далейшае жыццё Лаўрука?

— Якія праблемы ўздымае З. Бядуля ў апавяданні “На Каляды к сыну”? (бацькоў і дзяцей: выхаванне дзяцей, дзеці павінны шанаваць сваіх бацькоў, даглядаць іх у старасці)

— Ці актуальныя гэтыя праблемы ў наш час?

— Якая асноўная думка твора? Чаму вучыць нас гэты твор?

— Таксама аўтар уздымае праблему інтэлігенцыі і народа. Якога чалавека называюць інтэлігентам? Ці актуальная праблема інтэлігенцыі і народа ў наш час?

Інтэлігент —  [Ад лац. intelligens, intelligentis — які разумее, ведае; спецыяліст.]

Асоба, якая належыць да інтэлігенцыі; чалавек разумовай працы. 

 VII. Дамашняе заданне

1. Згодна плану, які запісаны на памятках, вы павінны даць характарыстыкі героям і падмацаваць свой адказ цытатамі з тэксту. Першая група рыхтуе характарыстыку Тэклі, другая – Лаўрука

 План характарыстыкі героя-персанажа:

1. Уступ. Месца героя сярод іншых персанажаў твора.
2. Галоўная частка. Характарыстыка героя:

• Сацыяльнае становішча (вучань, студэнт і г.д)
• Знешні воблік
• Кола інтарэсаў, схільнасцяў, звычак (жыццёвыя погляды; уплыў на тых, хто акружае)
• Сфера пачуццяў (узаемаадносіны з іншымі героямі, унутраныя перажыванні)
• Аўтарскія адносіны да персанажа
• Якія рысы асобы героя выяўляюцца ў творы (пры дапамозе партрэта, у аўтарскай характарыстыцы, праз характарыстыку іншых герояў, праз учынкі, у размоўнай характарыстыцы, праз адносіны да прыроды)

3. Заключэнне. Для чаго аўтар увёў гэты вобраз у аповесць.

2. Напісаць “Ліст да маці”.

3. Напісаць сачыненне-мініяцюру"Далейшы лёс Тэклі "

VIII. Заключнае слова настаўніка

Чытанне настаўнікам верша Н. Гілевіча «Маці».

Ты маці, ты на ўсё гатова:

Усё змагчы, усё аддаць,

Адно б вясёлых ды здаровых

Дзяцей пад сонцам аглядаць.

Таму сабе ты ў долі просіш

Зусім не шмат, зусім не шмат:

Над галавою неба просінь,

У дзецях лад, у дзецях лад.

 Характарыстыка Лаўрука

 Упершыню мы знаёмімся з Лаўруком праз успаміны яго маці Тэклі. Яна ўспамінае, якім быў яе сын разумным і прывабным, што нават спадабаўся бяздзетнаму пану Шчубальскаму і той забраў Лаўрука вучыцца ў горад.

Мы даведаліся, што Лаўрук рэдка прыязджаў да сваіх бацькоў. Аднойчы ён прыехаў на Каляды, але прыехаў не ў хату сваіх бацькоў, а да пана Шчубальскага. У той час быў яшчэ жывы бацька Лаўрука Цыпрук. Тэкля і Цыпрук, даведаўшыся, што іх сын прыехаў, кінуліся ў двор да пана: “… доўгі адстайвалі ў кухні, пакуль сын з’явіўся к ім. Шчасцю іх канца не было, калі ўгледзелі яго ў чорных суконных вопратках з бліскучымі гузікамі – якраз асэсар! Праўда, калі маці кінулася яго абдымаць і цалаваць, дык ён засаромеўся крыху і адсунуўся ўбок”. Гэты выпадак ужо настройвае нас на тое, што яшчэ тады, у падлеткавым узросце Лаўрук пачаў цурацца сваіх бацькоў. Пра гэта сведчаць і словы яго бацькі Цыпрука: “Глядзі, як ён ужо смяецца знашай гутаркі ды з нас. Яго падмогу сарока хвастом змяце. Зусім змяніўся твой Лаўручок, як папаў пад панскую апеку”. Так і сталася. Калі старая нямоглая маці прыйшла да свайго сына на Каляды, Лаўрук, канечне, прызнаў яе, але не прыняў, абазваў “шалёнай жабрачкай” і выкінуў за дзверы, перадаўшы праз лёкая тры рублі. Лаўрук, выбіўшыся ў людзі, стаўшы багатым, не мог дазволіць сабе прызнацца перад слугамі, перад іншымі, што яго маці такая старая нямоглая жанчына, якая носіць парванае адзенне, падобная да жабрачкі. Ён падумаў, што і тут грошы вырашаюць усё, і спадзяваўся адкупіцца ад сваёй маці, якая гадавала яго, якая хацела яму толькі лепшага. Але сын не ацаніў яе памкненні, яе любоў, клопат, пяшчоту. Ён не прыняў яе ў такое вялікае свята – на Каляды, калі ўся сям’я збіраецца разам. Лаўрук вінаваты ў тым, што купіўся на грошы, на матэрыяльнае забеспячэнне, забыўшы пра тое, што маці дала яму жыццё, гадавала яго.

Аўтар увёў гэты вобраз Лаўрука ў твор, каб паказаць чытачам, што дзеці не павінны адмаўляцца ад сваіх бацькоў, якія б бацькі не былі. Нашыя бацькі нас выгадавалі, даюць нам адукацыю, заўсёды дапамагаюць у бядзе, і ў радасці. І мы, дзеці, павінны быць удзячнымі сваім бацькам за гэта. Удзячнасць бацькам праяўляецца ў тым, каб зябяспечыць ім дагледжаную старасць.

 Характарыстыка Тэклі

 Мы знаёмімся з Тэкляй, калі яна, будучы старой бабулькай, сядзіць на ганку сваёй хаты і “старымі вачыма, якія прыкрывае смутак” глядзіць на лес.

Тэкля любіць прыроду, часта вось так яна глядзіць на цёмны лес і на адвечныя хмаркі, якія плывуць кудысьці ўдалечыню. Старая жанчына засталася адна, таму лес і хмаркі, бадай, адзіныя яе сябры. Нягледзячы на тое, што Тэкля вельмі гаваркая жанчына і любіць паразмаўляць з суседкамі, часам ёй патрэбен спакой, каб паглыбіцца ў свае ўспаміны, паразважаць.

Жыцё Тэклі было цяжкім. Яе муж Цыпрук быў палясоўшчыкам у пана, моцна піў. Ад яго Тэкля чула толькі лаянку, часта муж біў яе. Адзінай уцехай жанчыны заўсёды быў яе сын Лаўручок – разумны і прывабны хлапчук, які спадабаўся бяздзетнаму пану, і той забраў яго да сябе, адправіў Лаўрука на вучобу.

Тэкля заўсёды цешылася са свайго сына, ганарылася тым, што яе Лаўручок вырасце адукаваным чалавекам, бо не кожнае сялянскае дзіця ў той час магло атрымаць адукацыю. Маці верыла, што сын стане адвакатам і будзе дапамагаць не толькі ёй, а і іншым такім жа бедным і гаротным людзям.

Калі ўпершыню Лаўрук прыехаў да пана Шчубальскага на Каляды, бацькі прыбеглі ў двор, каб убачыць свайго сына. Радасці маці не было канца. Яна так захаплялася знешнім выглядам, гаворкай і манерамі сваго сына, што нават прапускала міма вушэй тое, што казаў яшчэ жывы тады стары Цыпрук (дыялог паміж Тэкляй і Цыпруком). Але матчына сэрца слепа верыла толькі ў лепшае.

І вось калі Тэкля засталася адна, зрабілася “сухой, нізенькай, згорбленай бабулькай, зморшчанай як той грыб”, то вырашыла падацца да свайго Лаўрука ў горад, разлічваючы на тое, што сын яе багаты адвакат, які, пэўна, мае дзяцей, прыме сваю нямоглую маці. “І давай, быццам гарачыя вуголлі, закрытыя попелам, выгортваць з сэрца наверх свае захаваныя жаданні, сваю глыбокую веру ў даражэнькага сына”.

Збіраючыся да сына, Тэкля хвалілася навіною з суседкамі. У душы яе панавала бязмежная радасць, што “жаданне сэрца” нарэшце збудзецца: “на зморшчаным твары зззяла шчаслівая ўсмешка”, “у старых вачах бліснуў радасны аганёк”, “ногі самі неслі” да сына. Але дарэмна Тэкля спадзявалася.

Стомленая жанчына доўга блукала па горадзе, пакуль гараднічы не правёў яе да дзявярэй сынавага дома. Дзверы адчыніў лёкай, які прызнаў Тэклю за жабрачку і не хацеў пускаць яе ў дом. Але Тэкля не звярнула ўвагі на гэта. Яна ж верыла, што хто хто, а сын яе пазнае. І вось доўгачаканая сустрэча маці з сынам адбылася, але Лаўрук не пажадаў прызнаць сваю маці, дзякуючы якой, ён, фактычна, і стаў адукаваным і багатым чалавекам. Тэкля не чакала такога ад сына. Яна нібы страціла прытомнасць: “Як зышла з маляваных сходаў, як апынулася на шумным тратуары каля варот, яна сама не памятала”. Тэкля не магла зразумець, чаму яе напаткала такая трагедыя. Здаецца, што яна зрабіла ўсё, што падказвала матчына сэрца.

З. Бядуля стварыў гэты вобраз, каб паказаць чытачам, наколькі матчына любоў самаахвярная, шчырая, пяшчотная, самая моцная ў свеце і разам з тым, наколькі гэтая любоў сляпая…

 План характарыстыкі героя-персанажа:

 1. Уступ. Месца героя сярод іншых персанажаў твора.

2. Галоўная частка. Характарыстыка героя:

• Сацыяльнае становішча (вучань, студэнт і г.д)
• Знешні воблік
• Кола інтарэсаў, схільнасцяў, звычак (жыццёвыя погляды; уплыў на тых, хто акружае)
• Сфера пачуццяў (узаемаадносіны з іншымі героямі, унутраныя перажыванні)
• Аўтарскія адносіны да персанажа
• Якія рысы асобы героя выяўляюцца ў творы (пры дапамозе партрэта, у аўтарскай характарыстыцы, праз характарыстыку іншых герояў, праз учынкі, у размоўнай характарыстыцы, праз адносіны да прыроды)

3. Заключэнне. Для чаго аўтар увёў гэты вобраз у аповесць.

 План характарыстыкі героя-персанажа:

 1. Уступ. Месца героя сярод іншых персанажаў твора.

 2. Галоўная частка. Характарыстыка героя:

• Сацыяльнае становішча (вучань, студэнт і г.д)
• Знешні воблік
• Кола інтарэсаў, схільнасцяў, звычак (жыццёвыя погляды; уплыў на тых, хто акружае)
• Сфера пачуццяў (узаемаадносіны з іншымі героямі, унутраныя перажыванні)
• Аўтарскія адносіны да персанажа
• Якія рысы асобы героя выяўляюцца ў творы (пры дапамозе партрэта, у аўтарскай характарыстыцы, праз характарыстыку іншых герояў, праз учынкі, у размоўнай характарыстыцы, праз адносіны да прыроды)

3. Заключэнне. Для чаго аўтар увёў гэты вобраз у аповесць.

 План характарыстыкі героя-персанажа:

 1. Уступ. Месца героя сярод іншых персанажаў твора.

2. Галоўная частка. Характарыстыка героя:

• Сацыяльнае становішча (вучань, студэнт і г.д)
• Знешні воблік
• Кола інтарэсаў, схільнасцяў, звычак (жыццёвыя погляды; уплыў на тых, хто акружае)
• Сфера пачуццяў (узаемаадносіны з іншымі героямі, унутраныя перажыванні)
• Аўтарскія адносіны да персанажа
• Якія рысы асобы героя выяўляюцца ў творы (пры дапамозе партрэта, у аўтарскай характарыстыцы, праз характарыстыку іншых герояў, праз учынкі, у размоўнай характарыстыцы, праз адносіны да прыроды)

3. Заключэнне. Для чаго аўтар увёў гэты вобраз у аповесць.

 

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

(Слайд 1)

Тэма. Кузьма Чорны. “Макаркавых Волька”

Мэта: правесці ідэйна-мастацкі аналіз апавядання, скіраваўшы ўвагу на адлюстраванне ў творы характэрнай для 30-х гадоў ХХ стагоддзя атмасферы     падазронасці, недаверу да чалавека.  

Задачы: высветліць чытацкія адносіны да гістарычных падзей і герояў апавядання; выявіць аўтарскую пазіцыю;

               развіваць аналітычнае і творчае мысленне, уменне аналізу вобраза-персанажа, фармуляваць уласныя думкі і высновы;

               выхоўваць чытацкую культуру, пачуццё суперажывання іншым людзям.

Месца ўрока ў сістэме ўрокаў — 1

Форма правядзення — урок камбінаванай будовы

Метады і прыёмы — аналітычная гутарка, работа з падручнікам, дэманстрацыя прэзентацыі, даследаванне, самастойная работа.

Абсталяванне: тэкст апавядання “Макаркавых Волька”, падручнік “Беларуская літаратуры” для 10 класа, сшыткі, мультымедыйная прэзентацыя.

Эпіграф: Кожны чалавек ад прыроды — чалавек. Жыццё робіць з яго генія або злыдня. (Васіль Быкаў)

 Ход урока

1. Арганізацыйна-матывацыйны этап

            Я вітаю вас на ўроку роднай літаратуры. Жадаю вам добрага настрою і плённай працы.

2. Этап праверкі дамашняга задання

            На мінулым ўроку мы пазнаёміліся з жыццёвым і творчым шляхам Кузьмы Чорнага.

— Давайце ўспомнім, як склаўся лёс пісьменніка ў 30-я гады 20-га стагоддзя. (Адказы вучняў).

Настаўнік. Сапраўды, Кузьма Чорны трапіў пад сталінскія рэпрэсіі па даносе. Дачка пісьменніка расказвала, што бацька ведаў, хто напісаў на яго данос. Пазней гэты чалавек быў у хаце Кузьмы Чорнага, але той ніколі не папракнуў яго і ніколі нікому не назваў гэта прозвішча. Застаўся чалавекам.

            У сваім “Дённіку”, які Кузьма Чорны вёў на прыканцы жыцця, ён пісаў: “У турме ў Мінску ў 1938 годзе мяне саджалі на кол, білі вялікім жалезным ключом па галаве, паднімалі і кідалі на рэйкі, білі паленам па голым жываце, устаўлялі ў вушы папяровыя трубы і раўлі ў іх, уганялі у камеру з пацукамі”.

            Але нягледзячы на ўсе гэтыя жахі, час не заглушыў у ім чалавечнасці, чуласці, дабраты і справядлівасці.

3. Паведамленне тэмы ўрока. Мэтавызначэнне

(Слайд 2)

“Быць чалавекам — цяжкае прызванне”, — гэтыя словы найлепей стасуюцца з апавяданнем Кузьмы Чорнага “Макаркавых Валька”.

— Давайце звернемся да эпіграфа ўрока. Ці згодны вы са словамі Васіля Быкава?

— Як вы думаеце, якія задачы мы павінны вырашыць на ўроку? (Ахарактарызаваць герояў і час. Вызначыць аўтарскую пазіцыю)

4. Аперацыйна-пазнавальны этап

1) Характарыстыка часу ў творы.

— Сёння мы з вамі будзем знаёміцца з апавяданнем Кузьмы Чорнага “Макаркавых Волька”, якое было напісана ў 1938 годзе. Пра які час расказвае твор? (Пра падзеі 30-х гадоў 20 стагоддзя).

(Слайд 3)

— Што ж сабой уяўляў гэты час? Перад вамі характарыстыка гэтага часу. Прывядзіце прыклады з твора, якія даказваюць наяўнасць гэтых фактаў у творы.

Характарыстыка перыяду:

1. Ажыццяўляўся поўны кантроль дзяржавы над усімі сферамі жыцця грамадства. (Такому палітычнаму рэжыму ўласціва наяўнасць усеагульнай дзяржаўнай ідэалогіі, г. зн. сістэмы поглядаў, пры якой адмаўлялася каштоўнасць асабістага чалавечага жыцця, абвяшчаўся класавы падыход у будаўніцтве новага сацыялістычнага ладу, звязаны з тэорыяй пра абвастрэнне класавай барацьбы па меры руху да сацыялізму.)

2. Усталяваўся прынцып падначалення цэнтральнай уладзе.

(Органы ўлады дзейнічалі толькі адміністрацыйна-каманднымі метадамі кіравання. 3 сярэдзіны 30-х гг. умацоўваўся рэжым асабістай улады, які звязаны з узнікненнем культу асобы Сталіна. У гэты час пачалося ўзвялічванне ролі аднаго чалавека, прыпісванне яму вызначальнага уплыву на ход гістарычных падзей)

3. Стабільны жыццёвы ўзровень простых людзей забяспечваўся за кошт выкарыстання іх працоўнага энтузіязму, а таксама жорсткай вытворчай дысцыпліны.

4. Спынілася новая эканамічная палітыка і беларусізацыя.

(У гэтых умовах Саветы, грамадскія арганізацыі, нізавыя органы самой партыі страчвалі сваю ролю. У той жа час павялічылася роля Народнага камісарыята ўнутраных спраў, які стаў выкарыстоўвацца для распраў з тымі, чыя пазіцыя процістаяла ці не супадала са сталінскай.)

5. Разгортваліся палітычныя рэпрэсіі і абвінавачванні.

(Рэпрэсіі адбываліся ў сувязі з правядзеннем палітыкі ліквідацыі кулакоў як класа. У сувязі з пераглядам палітыкі беларусізацыі былі абвінавачаны ў «нацыянал-дэмакратызме» прадстаўнікі культуры Беларусі. У гэты час была пушчана ў ход версія аб тым, што ў Беларусі дзейнічае разгалінаванае антысавецкае падполле, нацыянал-фашысцкая арганізацыя)

2) Праца з тэкстам твора

— На чым заснаваны канфлікт у творы? (Канфлікт у апавяданні звязаны з негатыўнымі з'явамі грамадскага жыцця ў 30-я гады. Каб чалавека выключылі з навучальнай установы, звольнілі з працы, дастаткова было недобразычліўцу напісаць паклёпніцкае пісьмо.У апавяданні К. Чорны акцэнтуе ўвагу не на сацыяльнай, а на маральнай сутнасці канфлікту.)

— Якой паўстае гераіня ў творы? (“Вольцы тады было яшчэ не больш васямнаццаці год, і гэта была лепшая танцорка і заўзятая весялуха на ўсю вёску. Сямюя была бежанская. Пазней, пасля смерці маці яна крыху змянілася — пасталела, выраўнялася з паставы і стала яшчэ прыгажэйшая, як была. Гэта была маладая жанчына. Прывабнай сталасцю поўнілася ўся яе пастава, рухі, рысы. Хараство, здаецца, яшчэ большае, як тады, калі яна была маладой дзяўчынай”)

— Сафрон Дзядзюля новы чалавечы тып, народжаны паслякастрычніцкай рэчаіснасцю. Як аўтар характарызуе гэтага героя? Зачытайце цытаты. (Пісьменнік малюе вобраз Сафрона сатырычнымі фарбамі, раскрываючы подласць, помслівасць, нікчэмнасць яго натуры: «...Дзядзюля быў вялікім актывістам. Хоць работа ў яго дома і стаяла, але пры гэтым е ён быў практыкам у тым, каб лезці ў цэнтр «вялікіх» спраў. Ён пакрысе лез у кааперацыю, у малочную арцель, а пасля і ў сельсавет... У гэтай справе Сафрон Дзядзюля быў сапраўдны талент, можна сказаць, глыбокі і тонкі. Дзядзюля задаволіўся тым, што пакінуў за сабой агульнапрызнаную годнасць то «душы ўсіх спраў», то «цэнтра ўсіх спраў» у сельсавецкім маштабе. Вядома, з такога чалавека кпілі ў кожнай хаце, але за вочы. У вочы ж ніхто не хацеў з ім звязвацца... Скончылася тым, што словы «душа» і «цэнтр» з'ядналіся разам і пачалі зваць Дзядзюлю «цэнтральнай душой».)

— Як да Сафрона адносіліся людзі? Чаму? (“Вядома, з такога чалавека кпілі ў кожнай хаце, але за вочы. У вочы ж ніхто не хацеў з ім звязвацца, кіруючыся прыказкай, што «воўк сабакі не баіцца, але звягі не любіць». Скончылася тым, што словы «душа» і «цэнтр» з'ядналі разам і пачалі зваць Дзядзюлю «цэнтральнай душой».)

— Зачытайце дыялог Сафрона з Волькай, калі яна адмовіла яму выйсці замуж. Як гэты дыялог характарызуе герояў?

(- Я за цябе не пайду, бо ты такі...

- Які? Ну які?

- Ты такі, што абы дзе сеў, то пасля цябе заўсёды астаецца куча смецця, попелу з папяросы, пяску і гразі з-пад ног.

- Ну, а больш? - перабіў ён, увесь чырвоны ад злосці.

- Калі ты возьмеш у рукі якую-небудзь рэч, то адразу пачнеш на ёй цвіком, шклом ці хоць запалкай вырысоўваць сваё прозвішча і зглуміш тое, што трымаеш у руках.

- А яшчэ?

- Стол, за якім ты сядзіш, заўсёды астаецца пасля цябе зрэзаны нажом і сколаны. А на кожным лісце паперы, які трапіцца табе пад руку, ты сто разоў распішашся...

- Ну, кажы далей!

- Што ж далей?.. Ну, ты пусты ганарлівец... і яшчэ - кожнага любіш абсмяяць... От зімой, я памятаю, мая маці несла ваду і, пакаўзнуўшыся, упала, а ты пасля рагатаў, што, пакуль яна ўставала, у яе голыя калені відны былі.

Аўтар дае зразумець, што Волька ўжо ў той час разгледзела, хто такі Сафрон Дзядзюля)

— Хто, на вашу думку, вінаваты ў тым, што Сафрон стаў такім? (Сям’я. Выхаванне)

— Што прыйшлося перажыць Вольцы і яе сям’і з-за паклёпніцтва Сафрона?

— Як Волька выходзіла з гэтых няпростых сітуацый? Як гэта яе характарызуе? (Аўтар паказвае, што з гэтай няпростай сітуацыі Волька выйшла пераможцам. Яна не толькі дасягнула пастаўленай мэты: атрымала адукацыю, стала ўрачом, — яна не страціла веру ў дабро, справядлівасць.)

— Вызначце эпізод твора, у якім праяўляецца “вышыня душы” Волькі. (Вышыня душы, чалавечнасць асабліва выяўляюцца ў сцэне, калі Волька, ужо ведаючы пра Сафронаву подласць, лечыць яго.)

— Якую ролю ў творы адыгрывае пісьмо Волькі да сваёй сяброўкі? (Яе пісьмо да сяброўкі (і ўсё апавяданне) заканчваецца аптымістычна: «Пасля сапраўднага асенняга дажджу зноў стаіць яснае надвор'е і яшчэ цвітуць познія кветкі...» Апісанне прыроды ў даным выпадку сімвалічнае. Аўтар верыў, што чалавечнасць і справядлівасць павінны перамагчы.)

— Вызначце аўтарскую пазіцыю ў творы. (Трэба заўсёды заставацца чалавекам)

5. Этап падвядзення вынікаў урока

(Слайд 4)

— Перад вамі схема характарыстыкі вобраза-персанажа. Вызначце, якімі мастацкімі прыёмамі карыстаецца аўтар пры стварэнні вобразаў-персанажаў і дайце характарыстыку героям:

1 варыянт — Сафрона Дзядюлі; (аўтарскі аповед, успаміны, унутраныя маналогі, дыялогі)

2 варыянт — Волькі?( аўтарскі аповед, успаміны, унутраныя маналогі, дыялогі, пісьмо)

6. Этап рэфлексіі

— Над чым вас прымусіў задумацца твор? (Жыццёвыя пакуты могуць людзей могуць быць пераадолены толькі спагадай, міласэрнасцю і літасцю чалавека да чалавека)

— Ці можна твору даць іншую назву? (“Чалавечнасць”)

— Што б вы вынеслі на вокладку кнігі, акрамя прозвішча аўтара і назвы твора? Чаму?

(Слайд 5)

7. Дамашняе заданне

1. Падрыхтавацца да тэматычнага кантролю

            2. Падрыхтаваць вуснае паведамленне на тэму “Чалавек і час ў творах беларускай літаратуры 20-30-х гадоў 20-га стагоддзя”

8. Кантрольна-ацэначны этап.

(Слайд 6)

Настаўнік. Закончыць урок хочацца словамі Пімена Панчанкі: “Людзей ратуе толькі чалавечнасць”.

Жадаю вам, каб кожны новы дзень вам усміхаўся, каб вы ўмелі радавацца дробязям, не схіляліся перад часовымі выпрабаваннямі і заўсёды заставаліся людзьмі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Тэма. Максім Багдановіч “Слуцкія ткачыхі”

Мэта: абудзіць захапленне майстэрствам паэта, які здолеў стварыць прыцягальныя вобразы слуцкіх ткачых, роднай беларускай старонкі і яе сімвала васілька, даць паняцце пра сімвал;

             працягваць развіваць уменне аналізаваць паэтычны тэкст;

             выхоўваць эстэтычны густ, павагу да творцаў нацыянальнага мастацтва.

Абсталяванне: падручнік “Беларуская літаратура” для 8 класа, сшыткі, аўдыёзапіс песні “Слуцкія ткачыхі”, рэпрадукцыі слуцкіх паясоў.

Эпіграф: Я ж кажу вам: добра быць

коласам; але шчаслівы той, каму

дадзена быць васільком. Бо нашто

каласы, калі няма васількоў? 

                       (Максім Багдановіч)

 Ход урока

1. Арганізацыйны момант

— Добры дзень. На вуліцы восень, але мы не будзем сумаваць, бо нас чакае ўрок, які прынясе нам шмат новага, цікавага, захапляльнага. Жадаю ўсім вам поспехаў.

 2. Праверка дамашняга задання

1. Мы з вамі пачалі знаёмства з лірычнымі жанрамі. Дакажыце, што верш Я.Купалы “Спадчына” можна аднесці да лірычных жанраў.

2. З якім відам лірыкі мы пазнаёміліся на папярэднім ўроку? (Грамадзянская)

3. Дакажыце, што верш Я.Купалы “Спадчына” можна аднесці да вершаў грамадзянскай лірыкі.

4. Якія тэмы вершаў дазваляюць адносіць іх да вершаў грамадзянскай лірыкі?

 3. Паведамленне тэмы і мэты ўрока

— У антычную эпоху апавяданні пра Сем цудаў свету былі надта папулярнымі і ўключалі ў сябе апісанні самых грандыёзных, самых дасканалых пабудоў і помнікаў. Кожны чалавек у сваім жыцці чуў або цікавіўся пра сусветна вядомыя сем цудаў свету.

Мы жывём у краіне, якая мае свае традыцыі, звычаі, ёсць і ў нас свае славутасці. Па выніках галасавання па праекце “Сем цудаў Беларусі”, які адбыўся ў 2012 годзе, сем аб’ектаў апынуліся на гэтых ганаровых месцах. Гэта Белавежская пушча, возера Нарач, Брэсцкая крэпасць, Мірскі замак, Сафійскі сабор, Бернардзінскі касцёл у Будславе, Бабруйская крэпасць. У фінал праекта “Сем цудаў Беларусі” ўвайшлі і слуцкія паясы.

Сённямы пазнаёмімся з творчасцю паэта, “трэцяй зоркі” на небасхіле беларускай паэзіі, які прысвяціў слуцкім паясам свой верш. Гэтага паэта вы добра ведаеце з папярэдніх класаў. Гэта — Максім Багдановіч.

Наша задача—працягнуць вучыцца аналізаваць лірычныя творы, іх вобразную сістэму і высветліць: ці можна верш М.Багдановіча “Слуцкія ткачыхі” аднесці да вершаў грамадзянскай лірыкі.

 4. Знаёмства з новым матэрыялам

1. Слова настаўніка

Вам вядома, што Максім Багдановіч, хоць і нарадзіўся на Беларусі, але ўсё жыццё пражыў па-за яе межамі. Толькі некалькі разоў ён наведваў Радзіму.

Першы раз гэта адбылося ў 1911 годзе. Максім Багдановіч прыехаў у Беларусь і наведаў у Вільні музей беларускіх старажытнасцей, дзе яго ўразіла калекцыя слуцкіх паясоў. З кнігі Л.Зубарава: “…Максім глядзеў на паясы і думаў пра тых, хто быў вымушаны днямі сядзець і карпатліва ткаць для заможных паноў цудоўныя паясы… Хлопец уяўляў прыгонных маладых дзяўчат, спачуваў ім. Ён дайшоў да ўзбярэжжа хуткаплыннай Віліі, сеў на лавачку і задумаўся. І вось думкі, як тая плынь, увасобіліся ў вершы…”

 2. Чытанне верша настаўнікам

 3. Першаснае ўспрыманне твора

1. Які настрой выклікаў у вас верш? (Настрой мяняецца)

2. У чым прычына гэтых змен?

3. З якім галоўным вобразам звязана аптымістычная, светлая канцоўка? (Васілёк)

— І сапраўды, гэтая кветачка заўсёды прысутнічае ва ўзорах народнага ткацтва, на вышываных ручніках і кашулях, у народным арнаменце. (Паказаць прыклад)

— Максім Багдановіч свядома парушыў жыццёвую рэальнасць: забыцца і выпадкова выткаць іншы ўзор проста немагчыма— ён дэталёва распрацоўваецца загадзя і набіраецца на падрыхтаванай аснове. Як выдумаеце, чаму паэт так зрабіў? ( Паказаць душэўную патрэбу народа ў сваім родным, любоў да сваёй зямлі)

 4. Самастойнае чытанне верша

— Вызначце, на колькі частак можна падзіць верш.

 5. Аналіз верша

1. На колькі частак можна падзяліць верш? (На 3)

2. Аб чым апавядаецца ў першай частцы? (У першай частцы гаворыцца аб тым, як у няволі, пад прымусам ткачыхі “на лад персідскі ткуць” узор).

3. Які настрой пераважае? (Пераважае сумны настрой, бо паняволенне не можа выклікаць радасць).

4. Якія мастацкія сродкі выкарыстоўвае аўтар, каб гэта перадаць? (Вялікую ролю адыгрывае антытэза: роднай хаце і родным нівам супрацьстаяць панскі двор і персідскі лад. Тут ёсць інверсія: “яны, бяздольныя, узяты”, “на лад персідскі ткуць яны”. У першым выпадку інверсійны парадак слоў падкрэслівае паднявольнае становішча сялянак. Іх прымусілі рабіць тое, да чаго не ляжыць іх душа, бо яны несвабодныя).

5. Прачытайце другую частку.

6. Аб чым апавядаецца ў другой частцы? (Аўтар стварае захапляльныя карціны роднай прыроды, паказвае хараство роднай зямлі.)

7. Як мяняецца інтанацыя верша? (Тут інтанацыя іншая. Радкі гучаць захапляльна, радасна).

8. Знайдзіце мастацкія сродкі, з дапамогай якіх аўтару ўдалося стварыць такія захапляльныя краявіды Беларусі. (У другой частцы шмат метафар: поле смяецца, вясна расцвіла, срэбрам ззяюць хвалі. Метафары ўзмацняюцца эпітэтамі: у яснай далі, сінеюць міла, халодным срэбрам).

9. Чаму ў другой частцы сказ заканчваецца шматкроп’ем? (Праз недамоўленасць раскрываецца ўсхваляванасць ткачых і аўтара. Аўтар паказвае захапленне ткачых родным краем.)

10. Прачытайце апошнія тры радкі верша. Аб чым у іх апавядаецца? (Рука ткачыхі забыла завучаны ўзор чужой зямлі, і тчэ “цвяток радзімы васілька).

11. Які мастацкі сродак аўтар выкарыстоўвае тут? (Сінекдаха – від метаніміі, у якой адны паняцці замяняюцца другімі на аснове іх колькасных суадносін. У вершы назоўнік адзіночнага ліку рука ўжываецца ў значэнні множнага).

6. Паведамленне пра слуцкія паясы (Ст.128)

— Слуцкія паясы — гэта яскравыя ўзоры народнага мастацкага шаўкаткацтва. Паясы розныя па вырабу, арнаменту і афарбоўцы. Народныя майстры-ткачы мелі незвычайнае мастацкае чуццё, дасканала валодалі тэхнікай. Пояс завяршаў і ўпрыгожваў адзенне.

У сярэдзіне 18 ст. князем Радзівілам у Слуцку была заснавана фабрыка па вытворчасці паясоў—“персіярня”. Называлі яе так, таму што на ёй працавалі персы і туркі, спецыяльна прывезеныя з-за мяжы, каб наладзіць гэтую справу( працавалі толькі мужчыны). Зразумела, яны аднаўлялі ўсходнія ўзоры. Але хутка мясцовыя народныя ўмельцы асвоілі вытворчасць і пачалі ў працэсе работы выкарыстоўваць свае нацыянальныя матывы. Такім чынам, паясы хутка страцілі ўсходні стыль і набылі беларускія народныя рысы. Паясы ўпрыгожваліся шыкоўным арнаментам: поле звычайна запаўнялася папярэчнымі палоскамі або малюнкам, канцы- гірляндамі з кветак і лісця, абшываліся махрамі. У арнамент уключаліся кветкі мясцовай флоры: гваздзікі, васількі, незабудкі, жалуды і інш. Ткаліся яны залатымі, срэбнымі і шаўковымі ніткамі.

Выраб паясоў быў настолькі складаным, што яны і тады каштавалі вельмі дорага і маглі іх купіць толькі вельмі багатыя людзі. Даўжыня вырабу- ад 3 да 5 метраў, шырыня — 20-40 сантыметраў. Пасля ткацкага станка пояс клалі пад спецыяльны каток, пад якім ён рабіўся як бы літы з адзінага сплаву. На поясе абавязкова была метка “Зроблены ў Слуцку”. У 1846 годзе фабрыка была зачынена.Самая багатая калекцыя мелася ў князёў Радзівілаў. Пазней яна была перададзена ў Беларускую дзяржаўную карцінную галерэю. У гады Вялікай Айчыннай вайны была страчана. Цяпер самыя буйныякалекцыі знаходзяцца ў Маскве ў гістарычным музеі і ў Санкт-Пецярбургу ў Эрмітажы.

 7. Музычная хвілінка

—Верш М. Багдановіча паклаў на музыку Ігар Лучанок. А зараз давайце паслухаем песню “Слуцкія ткачыхі” ў выкананні ансамбля “Песняры”.(Гучыць песня)

— Падумайце і адкажыце, ці адпавядае музыка Ігара Лучанка словам Максіма Багдановіча? (Вучні адзначаюць гарманічнае спалучэнне музыкі і слоў, мілагучнасць, спакойнае, светлае гучанне, наяўнасць музычных вобразаў)

 8. Праца з падручнікам. Знаёмства з паняццем “сімвал” (Ст.110-111)

— А вось якая роля належыць вобразу васілька ў творы, мы прачытаем у артыкуле “Сімвал” з вучэбнага дапаможніка. (Вучні чытаюць самастойна).

1. Што такое сімвал? Запішыце ў сшытак. (Сімвал – умоўнае абазначэнне з’явы праз прадмет, які нечым нагадвае яе)

2. Прывядзіце прыклады сімвалаў, з якімі вам даводзілася сустракацца ў фальклорных творах. (Каліна, рабіна,бярозка, бусел і г.д.)

3. Сімвалам чаго стаў вобраз васілька ў вершы “Слуцкія ткачыхі”? (Сімвал бацькаўшчыны, народнага мастацтва)

4. Вобраз васілька часта сустракаецца ў творах Максіма Багдановіча. Ён, разважаючы аб прыгажосці ў свеце, пытаўся: “Навошта каласы, калі няма васількоў?” На чужыне гэтая кветка нагадвала яму пра радзіму.

5. Гэтыя радкі я вынесла ў якасці эпіграфа да нашага ўрока. Як вы разумееце выказванне М.Багдановіча?

9. Вызначэнне тэмы і ідэі

1. Давайце вызначым тэму верша. (Тэма народнага мастацтва. Роздум паэта над лёсам беларускіх мастакоў.)

2. У чым заключаецца ідэя твора? Што сцвярджае паэт? Зачытайце. ( Ідэя заключаецца ў апошніх радках. Ідэя – сцвярджэнне, што прыгажосць лепш ствараць не па чужым узоры, а па родным, якога прагне душа. Мастацтва павінна стварацца па народных матывах).

 5. Падвядзенне вынікаў урока

— Ці можна верш Максіма Багдановіча “Слуцкія ткачыхі” аднесці да вершаў гарамадзянскай лірыкі? (Можна)

— Чаму вучыць нас грамадзянская лірыка Максіма Багдановіча?(Любіць свой край, з павагай адносіцца да народнай спадчыны)

 6. Дамашняе заданне

1. Выразнае чытанне верша   2. Ст.108-110, п.1

 

 

 

 

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

(Слайд 1)

Тэма. “Што робіць чалавека моцным...”. Вобраз князя Вітаўта ў паэме М.Гусоўскага “Песня пра зубра”.

 Мэта: засяродзіць увагу на вобразе Вітаўта як мудрага дзяржаўнага кіраўніка, праблематыцы твора; удасканальваць уменне характарызаваць вобразы герояў твора , бачыць аўтарскую пазіцыю;

развіваць вуснае маўленне, уменне параўноўваць, аргументаваць свае думкі;

ствараць умовы для фарміравання цікавасці, пашаны да лёсу славутых асоб нацыянальнай гісторыі.

 Абсталяванне: партрэт М.Гусоўскага, князя Вітаўта, Жыгімонта 1 Старога, мультымедыйная ўстаноўка, тэкст твора, карткі-заданні, тэставыя заданні.

 Ход урока.

1. Арганізацыйны момант.

 2. Праверка дамашняга задання. (у форме тэста)

Настаўнік. На мінулым уроку мы разглядалі вобраз цэнтральнага персанажа твора — зубра. Давайце ўзнавім веды пра гэтага героя. Вам прапануюцца тэставыя заданні. На выкананне даецца 5 хвілін.

А) выкананне тэста;

Б) узаемаправерка;

В) праверка задання. (Слайд 2)

 1. Апісваючы выгляд і нораў зубра, Гусоўскі па звесткі пра жывёлу звяртаўся да:

1) прац Паўла Дыякана, Плінія Старэйшага, Альберта Вялікага, Конрада Цэльціса;

2) свайго багатага жыццёвага вопыту;

3) легенд, павер’яў;

4) старадаўніх летапісаў;

5) творчай спадчыны Арыстоцеля, Апіяна, Салінія, Сенекі, Марцыяла.

 2. Зубр у паэме М. Гусоўскага:

1)звычайны лясны звер;

2) алегарычны вобраз роднага краю, сімвал яго былой магутнасці;

3) аб'ект палявання і захаплення, мары аб мірным жыцці, эмблема ВКЛ, сімвал рыцарства;

4) «скрыжаваў і замкнуў на сабе цэнтральную ідэю твора — ідэю абароны і нацыянальнага ўзвышэння сваёй Радзімы»;

5) сімвал беларускага народа, выяўленне яго характару і ментальнасці.

 3.Зубрыны гурт (статак) у паказе Гусоўскага — гэта:

1) узор узаемаадносін у сям'і;

2) мадэль ідэальнага калектыву (грамадства);

3) алегарычнае ўвасабленне беларускага народа;

4)сімвал моцы і нязломнасці асновы дзяржавы —простага селяніна;

5)рухаючая сіла гісторыі.

 4.Аўтар адступае ад жыццёвай праўды тады, калі:

1) важаком чарады робіць зубра, а не зубрыху;

2) ідэалізуе вернасць зуброў у шлюбе;

3) робіць зубрыную сям’ю парнай;

4) апісвае прыроду роднага краю;

5) стварае вобраз Жыгімонта 1 (Старога).

 5.Аснову паэмы складае (складаюць):

1) падрабязнае апісанне выгляду зубра;

2) развагі аўтара пра слаўнае мінулае Вялікага Княства Літоўскага;

3) сцэны, звязаныя з паляваннем “пушчанскага рыцара”;

4) паказ Вітаўта як мудрага і вопытнага кіраўніка дзяржавы;

5) паказ нораваў зубра-волата.

 Адказы на заданне. 1. 1-5;     2. 2-5;     3. 2;     4. 1-3;   5. 1,3,5.

 3. Новы матэрыял.

Настаўнік.Ці хочацца вам быць моцнымі?

                     Што робіць чалавека моцным?

(запісваецца тэма ўрока)

(Слайд 3)

Настаўнік. Сёння мы паспрабуем адказаць на гэтае пытанне, абапіраючыся на вобраз князя Вітаўта, паказанага М.Гусоўскім ў паэме “Песня пра зубра”.

(вызначаюцца мэты ўрока і план ўрока)

План урока.

1. Індукцыя

2. Старонкі гісторыі

3. Аналітычная гутарка

-слоўнікавая работа

4. Творчая работа

5. Вынікі ўрока

6. Рэфлексія

Настаўнік.

1. Індукцыя (настарёвасць на вобраз).

(Слайд 4)

- Хто кіраваў Вялікалітоўскім княствам у час стварэння паэмы? (Жыгімонт 1 (Стары))

- Чаму М.Гусоўскі ў пошуках ідэальнага кіраўніка звяртаецца да мінулых часоў? (незадаволены становішчам у краіне)

-У якой частцы творы аўтар выказвае сваю незадаволенасць становішчам у краіне? ( апошняя частка, малітва)

- Давайце праслухаем гістарычныя даведкі, якія падрыхтавалі вашы аднакласнікі. У час праслухоўвання вам неабходна запоўніць табліцу.

(Слайд 5)

2. Запаўненне табліцы.

	Княжанне Вітаўта	Ад Свідрыгайлы да Аляксандра
Унутрыпалітычнае становішча
Знешнепалітычнае становішча
Развіццё культуры
Гандлёва-эканамічныя сувязі

 (Слайд 6)

3. Праверка запаўнення табліцы. (правільныя адказы выводзяцца на экран)

	Княжанне Вітаўта	Ад Свідрыгайлы да Аляксандра
Унутрыпалітычнае становішча
Знешнепалітычнае становішча
Развіццё культуры
Гандлёва-эканамічныя сувязі

 4. Аналітычная гутарка

- Дакажыце радкамі з тэксту, што М.Гусоўскі праўдзіва адлюстроўвае тагачаснае становішча ў краіне. (прыклады з твора)

 - Якія праблемы ўзнімае аўтар у творы? (праблемы вайны і міру, дабра і зла, дзяржаўнасці і суверэнітэту, гуманізму)

 -Ці можна на аснове гістарычных звестак пагадзіцца з аўтарам у тым, што “княжанне Вітаўта лічаць усе летапісцы росквітам Княства Літоўскага”? (Так).

 - Летапісцы паказваюць вобраз Вітаўта як воіна. Чаму ж М.Гусоўскі паказаў свайго героя ў мірных, а не ратных справах? (ваенныя перамогі князя— гэта вынік упартай працы ў мірны час, якую Гусоўскі лічыць цяжкай, але важнай)

 - У чым князь Вітаўт бачыў асноўную мэту свайго кіравання? (абарона дзяржавы ад ворагаў, захаванне суверэнітэту і незалежнасці краіны, духоўнае ўзбагачэнне людзей)

(Слайд 7)

 Слоўнікавая работа

Суверэнітэт(фр.: souveraineté — вярхоўная ўлада, панаванне) — выключнае права ажыццяўляць вярхоўную ўладу ў пэўнай дзяржаве.

   Праяўляецца ў здольнасці дзяржаўнай улады самастойна выдаваць агульнаабавязковыя для ўсіх членаў супольнасці правілы паводзін, якія вызначаюць і забяспечваюць адзіны правапарадак, правы і абавязкі грамадзян, службовых асоб, дзяржаўных органаў і іншых арганізацый.

 - Ці актуальная гэта задача для сучаснага грамадства? (Так)

 - Як можна ацаніць імкненне Вітаўта? (станоўча)

 - Як жа ўдавалася Вітаўту так надзейна засцерагаць межы сваёй дзяржавы?

(быў добрым стратэгам і тактыкам, меў аналітычны розум: “Факельшчык войнаў са слабым, а з дужым —анёл-міратворац”)

 (Слайд 8)

-Якія яшчэ якасці характару Вітаўта раскрывае аўтар? Прывядзіце прыклады.

(смеласць, праўдзівасць, справядлівасць, доблесць, чуласць, патрабавальнасць)

 - Ці можам мы пагадзіцца з тым, што Вітаўт паказаны чалавекам моцным не толькі фізічна, але і духоўна? (Так)

 - Што надае яму сілы? (Любоў да Радзімы, жаданне палепшыць жыццё людзей)

- Якія мастацкія тропы выкарыстаў М.Гусоўскі пры стварэнні вобраза князя? (параўнанні: аптэкар, меч на кавалдзе, вядзьмак)

 -Чаму так мала вобразных сродкаў спатрэбілася аўтару? (мэта — не упрыгожыць, а паказаць праўду)

 - Ці можна сказаць, што М.Гусоўскі ідэалізуе князя? (Так)

 - Вітаўт, па меркаванні М.Гусоўскага, лічыў не вартымі чалавека і кіраўніка такія якасці як боязь, труслівасць, хлуслівасць, крывадушнасць, клятваадступніцтва, сквапнасць, прагнасць. А на вашу думку, ці былі ў Вітаўта адмоўныя якасці? (Так)

 - Чым можна пацвердзіць гэтае сцвярджэнне? (спосабы выкаранення адмоўных якасцей, якія выкарыстоўваў Вітаўт: кпіны з чалавека, пагарда да чалавека, скармліванне ваўкадавам, прывязванне да конскага хваста)

- Ці можна, зыходзячы з гэтага, назваць Вітаўта жорсткім? (Так)

 - Аднак пісьменнік усхваляе гэтыя жорсткія меры дзяржаўнага дзеяча, бо яны, на яго думку, умацоўвалі маральны клімат грамадства, рабілі яго моцным знутры. Ці згодны вы з такім меркаваннем аўтара?

 - Як аўтар адносіцца да свайго героя? (славіць, усхваляе, прыводзіць у якасці прыкладу)

 - Ці будуць з’яўляюцца такія спосабы выхавання, на вашу думку, дзейснымі на сённяшні дзень? Чаму? (гуманныя адносіны да чалавека, мараторый на смяротнае пакаранне)

 (Слайд 9)

4. Творчая работа.

- Прапануйце свае метады і спосабы выхавання чалавека ў сучасным грамадстве.

 (Слайд 10)

4. Падвядзенне вынікаў

1. Параўноўваючы вобразы галоўных герояў, якія б агульныя якасці вы ў іх вызначылі? (смеласць, кемлівасць, міралюбівасць, самаахвярнасць, законапаслушэнства, вернасць)

2. Паглядзіце на выявы гэтых двух герояў твора, чаму аўтар звёў іх у адным творы? (вобраз зубра дапамагае ўзмацніць вобраз Вітаўта)

 (Слайд 11)

3. Ці хацелі б вы, каб вас называлі зубрам? (Так/Не)

1) Зубр - Буйны дзікі лясны бык

2) Зубр – Пра вопытнага і каштоўнага спецыяліста

 (Слайд 12)

4. Сёння вы стаіце на парозе выбару прафесіі. У недалёкім будучым вы самі, магчыма, станеце кіраўнікамі. Сёння да кіраўніка прад’яўляюцца вельмі вялікія патрабаванні. Ён павінен быць энэргічным, ураўнаважаным, творчым, адукаваным, камунікабельным, смелым, справядлівым, упэўненым у сабе і інш.

-Ці мог бы Вітаўт быць кіраўніком сучаснай дзяржавы, зыходзячы з прад’яўляемых патрабаванняў?

(Слайд 13)

5. Што б вы маглі пажадаць сваім сябрам, зыходзячы з тэмы нашага урока? Пачніце прыблізна так: “Каб стаць моцным, я жадаю табе...”

 (Слайд 14)

5. Рэфлексія

Я прапаную вам некалькі незакончаных сказаў. Працягніце той сказ, які б вам хацелася.

Я не ведвў, цяпер я ведаю...

Цяпер я магу...

Я адчуў, што

Мяне здзівіла...

 6. Выстаўленне адзнак

 7. Дамашняе заданне (на выбар)

1. Падрыхтаваць пытанні да інтэрв’ю з М.Гусоўскім.

2. Падрыхтаваць тэзісы на тэму “Сустрэўшыся з М.Гусоўскім, я б яму сказаў...”

3. Падрыхтаваць вуснае сачыненне-разважанне на тэму. (раздаюцца тэмы і памятка)

 Дадатак

Гістарычныя даведкі

 1. Атрымаўшы вялікакняскую дзяржаву, Вітаўт заняўся ўмацаваннем дзяржавы знутры. Некаторыя гарады і вобласці Вітаўту давялося падпарадкоўваць сілай, частка добраахвотна абавязаліся службай Вітаўту. Ліквідуючы, або замяняючы князёў найбольш аўтаномных удзелаў, Вітаўт зрабіў важны крок да палітычнай цэнтралізацыі дзяржавы, да ўмацавання сваёй улады. Ён аддаваў родным і стрыечным братам менш значныя ўдзелы, а да дзяржаўнага кіравання далучаў ваенна-служылы стан. За службу раздаваў шляхце землі. Правёў адміністрацыйную рэформу (увёў сістэму намесніцтваў).

   Найвышэйшыя пасады пры Вітаўце займалі баяры, што паходзілі з беларускай этнічнай тэрыторыі, з іх складалася і атачэнне вялікага князя.

Свой статус незалежнага правіцеля Вітаўт стараўся падкрэсліць і праз правядзенне самастойнай знешняй палітыкі. Ён актыўна падтрымліваў сэпаратысцкія тэндэнцыі княстваў, што выступалі супраць цэнтралізаванай палітыкі Масквы, умешваўся ў справы нямецкага ордэна і неаднаразовымі перамогамі ледзь не ліквідаваў яго. Ён падпарадкаваў сабе Смаленск, усталяваў кантроль над Ноўгарадамі Псковам. Войска Вялікага княства Літоўскага зрабіла паспяховы паход супраць татар да ракі Дон. Вітаўт авалодаў землямі ў нізоўях Дняпра. Межы Вялікага княства Літоўскага дасягнулі Чорнага мора. Стаўленнік Вітаўта правіў у Залатой Ардзе. Вітаўт аддаў сваю дачку Соф’ю за Маскоўскага князя, і той прызначыў Вітаўта апекуном над сваімі дзецьмі, гэта значыць, у пэўнай ступені Вітаўт нават кантраляваў сітуацыю ў Маскоўскім княстве.

   Умацаванне ўлады Вітаўта ўвасобілася ў яго міжнародным прызнанні. На бок Вітаўта схіліўся Папа Рымскі. У сувязі з гэтым ажывіўся гандаль, больш паспяхова сталі развівацца гаспадарка і культура.

   У часы Вітаўта старабеларуская мова мела статус афіцыйнай.

   Вітаўт стаў пажыццёвым гаспадаром ВКЛ і атрымаў поўную свабоду ў вырашэнні ўнутраных спраў сваёй краіны.

  2. Пасля смерці Вітаўта вялікім князем быў абраны Свідрыгайла. Пачатак праўлення яго быў адзначаны канфліктам з палякамі, якія раптоўна захапілі частку уладанняў ВКЛ. У гэты ж час выспяваў унутраны канфлікт у ВКЛ, у аснове якога ляжала палітыка Свідрыгайлы па раздачы пасад выхадцам з усходу дзяржавы. Пераважна “русінам” праваслаўнага веравызнання.

   Страта палітычных пераваг, а таксама разрыў з Польшчай, выклікалі незадаволенасць каталіцкай часткі князёў і баяр, а таксама і тых праваслаўных, якія лічылі за лепшае прапольскую арыентацыю ВКЛ. Былі незадаволеныя і тыя каталікі і праваслаўныя, хто меў уладу пры Вітаўце і быў адхілены ад яе Свідрыгайлам. Усё гэта прывяло да таго, што дзяржава была расколата на дзве часткі. Пачалася вайна за вялікакняжацкі трон. Фактычна гэта была вайна за ўладу буйных тэрытарыяльных груповак. Гэта прывяло да ўнутранага аслаблення ВКЛ, чым і пакарысталіся праціўнікі. Мяцежнікі зрабілі спробу забіць Свідрыгайлу, але яму давялося ўцячы.

   Пасля Свідрыгайлы, на працягу амаль стагоддзя, кіраўнікамі Вялікага княства Літоўскага былі Жыгімонт Кейстутавіч, Казімір Ягайлавіч, Аляксандр, сын Казіміра Ягайлавіча. Аднак, палітыка, якую яны праводзілі, і унесеныя імі змены толькі пагаршалі становішча Вялікалітоўскага княства як у знешняй, так і ва ўнутранай палітыцы. Рада, якая пры Вітаўце існавала як дапаможны орган кіравання, цяпер набыла самастойнае значэнне. Адстойваліся інтарэсы баяраў, замацоўвалася бяспраў’е простага люду, узаконьвалася панаванне землеўладальнікаў-феадалаў над сялянамі. Вялікае княства Літоўскае страціла частку зямель. Гэты час характарызаваўся зніжэннем эканамічнага росту, аслабленнем гандлёвых сувязей, марудным развіццём культуры.

 3. Пасля смерці Аляксандра новым вялікім князем стаў Жыгімонт 1 Стары. Ён атрымаў добрую адукацыю, валодаў некалькімі мовамі. Набыў рэпутацыю разумнага і распарадчага кіраўніка.

   Унутраная палітыка Жыгімонта Старога скіроўвалася на ўмацаванне дзяржавы. Жыгімонт праводзіў актыўную і знешнюю палітыку: атрымаў перамогу над малдаўскім гаспадаром Пятром Рарэшам, мусіў весці абарончыя войны з Маскоўскай дзяржавай, для адбіцця нападаў крымскіх татараў на Ўкраіне ўтварыў памежную варту з мясцовых жыхароў — казакаў.

Пры яго праўленні ВКЛ здолела выйсці з паласы зацяжных войнаў.

Гэты час характарызаваўся адносным грамадскім спакоем, адсутнасцю зацятага ўнутранага супрацьстаяння паміж грамадствам і ўладай. Усе супярэчнасці, спрэчкі і канфлікты ўлада старалася вырашыць мірна, пры дапамозе згоды і літары закона, панавала талерантнасць.

Другая жонка, Жыгімонта Старога — Бона Сфорца — адыгрывала пры ім значную ролю ў палітычным жыцці дзяржавы. Разам з ёй з Мілана прыехала значная колькасць італьянцаў, пераважна людзей культуры, якія паспрыялі станаўленню ў ВКЛ новых мастацкіх густаў.

   Значны росквіт перажывала ў часы праўлення Жыгімонта 1 Старога культура. Будучы сам адукаваным чалавекам, Жыгімонт спрыяў развіццю адукацыі, навукі і мастацтва. Па яго запрашэнні да княскага двара сцякаліся з розных краёў Еўропы таленавітыя мастакі, музыканты і скульптары.

 Дамашняе заданне

Падрыхтуйце вуснае сачыненне-разважаннена адну з прапанаваных тэм:

-«Няхай раскажа час мінулы».

- Мінулае вучыць нас, як жыць сёння.

-«Хай дасканалым будзе чалавек і на ўсякую добрую справу падрыхтаваны» (Ф. Скарына).

Памятка

1)Сачыненне-разважанне мае строгую кампазіцыю:

Уступ—асноўная частка — заключэнне;

2) ва ўступе выкладаецца тэзіс — асноўная думка;

3) асноўная частка — разгортванне тэзіса;

4) заключэнне і ўступ паміж сабой цесна звязаны па сэнсе;

5) добра, калі для пацвярджэння сваіх думак будуць выкарыстаны цытаты з твораў, якія вы аналізуеце;

6) упрыгожаць сачыненне цытаты з твораў сучасных пісьменнікаў, выказнанні вядомых вучоных пра славутых дзеячаў мінулага.

7) разважанні пра асоб, творы мінулага важна суаднесці з сучасным жыццём, уласнымі жыццёвымі назіраннямі.

 

разгарнуць » / « згарнуць