New

Заданні першага этапа рэспубліканскай алімпіяды

па вучэбных прадметах “Беларуская мова”, “Беларуская літаратура”

Максімальная колькасць балаў за работу —49

 1. Адзначце ў сказе нумары слоў, у якіх ёсць зацвярдзелыя зычныя гукі.

Максімальная колькасць балаў — 6

Невялікае¹⁾   яркае²⁾  вогнішча³⁾ палала на паляне⁴⁾ ў густым хвойніку⁵⁾ .

 2.Вызначце рады слоў, дзе ва ўсіх словах пішацца літара ы:

Максімальная колькасць балаў — 6

1) тр…вога, т…хнічны, ж…рафа, гл…ток;

2) поч…рк, д…летант, др…вотня, мар…ва;

3) д…рыжабль, др…жаць, канц…лярыя, бр…зент;

4) мер…дыян, р…сора, прагл…нуць, ц…рымонія;

5) ж…харка, ж…тон, бл…ха, д…рэктар.

 3. 3 прапанаваных сказаў выберыце нумары толькі тых, якія патрабуюць рэдагавання.

Максімальная колькасць балаў — 6

1) Вялікая колькасць беларускіх слоў, якія адсутнічаюць у сучаснай рускай літаратурнай мове, сустракаецца ў той ці іншай форме ў паасобных рускіх гаворках. 2) На сходзе чыгуначнікаў прысутнічала 200 чалавек.

3) Часта бывае так, што ў творы прысутнічаюць відавочныя прыкметы часу, а твор гэты ніяк не назавеш сучасным.

4) Самыя патрэбныя сведкі на судзе адсутнічалі.

 4. У кожным сказе выберыце з дужак слова, якое падыходзіць па сэнсе.

Максімальная колькасць балаў — 5

1) Назаўтра я быў у (а)гумары/б)гуморы), не скрэблі кошкі грудзі мне.

2) Я пайшоў дадому (а)вераснёваю/б)верасоваю) пусткаю.

3) Міколка ўжо не крычаў. У яго хапіла (а)згадкі/б)здагадкі) узяцца за другое — выліваць з чаўна ваду.

4) Ладынін колькі разоў прасіў калгаснікаў не курыць, але просьбы яго былі (а)дармавыя/б)дарэмныя).

5) Ад гулу машын, што прайшлі наперад, з вершалін зляталі снегавыя (а)бліскавіцы/б)бліскаўкі), церушыліся з галін, і ў халодным паветры вісела рэдкая тканіна намаразі.

 5. Выпішыце нумары толькі тых пар словазлучэнняў, якія не могуць быць узаемазамяняльнымі.

Максімальная колькасць балаў — 4

1) сезон грыбоў – грыбны сезон;             5) вокладка кнігі – кніжная вокладка;

2) сшыткі вучняў – вучнёўскія сшыткі;     6) мова літаратуры – літаратурная мова;

3) месца працы – працоўнае месца;         7) бутэлька малака – малочная бутэлька;

4) лісце бярозы – бярозавае лісце;           8) спартсмен класа – класны спартсмен.

 6. Устанавіце адпаведнасць паміж выдзеленымі ў сказах словамі і іх сінтаксічнай роляй. Адказ запішыце як спалучэнне літар і лічбаў.

Максімальная колькасць балаў — 4

А. З таго канца вуліцы, адкуль ішоў дзед Талаш, бяжыць            1. Дзейнік

ва ўвесь дух падлетак гадоў шаснаццаці.                                    2. Выказнік

Б. Ася кожны дзень трывожыцца за мужа-франтавіка.                 3. Дапаўненне

В. Хто сваю маці паважае, той і чужую не пакрыўдзіць.               4. Прыдатак

Г. За вокнамі снежныя казкі расказвае сцішаны лес.                    5. Недапасаванае

                                                                                                     азначэнне

 7. Адзначце сказы, у якіх правільна напісаны і ўжыты лічэбнік (лічэбнікі)

 Максімальная колькасць балаў — 6

1) Я налаўчыўся збіраць ягады абедзвюмя рукамі і назбіраў паўтара вядра.

2) У заапарку, які створаны ў тысяча дзевяцьсот дваццаць сёмым годзе, жыве амаль дзве тысячы сто жывёл.

3) Дзявяцера турыстаў прайшлі пятнаццаць кіламетраў.

4) У Рэспубліцы Беларусь дзесяць тысяч семьсот восемдзесят азёр.

5) У нетрах Беларусі залягае каля трыдцаці відаў розных карысных выкапняў.

 8. Устанавіце адпаведнасць паміж фразеалагізмамі і іх значэннямі. Адказ запішыце як спалучэнне літар і лічбаў.

Максімальная колькасць балаў — 4

А. Гара з плячэй звалілася              1. Гаварыць пра каго-небудзь многа непрыемнага.

Б. Гарою стаяць                              2. Вельмі многа рабіць.

В. Горы варочаць                            3. Усімі сіламі абараняць.

Г. Горы вярнуць                              4. Абяцаць надта многа.

                                                      5. Пра збаўленне ад клопатаў.

 9. Устанавіце адпаведнасць паміж падкрэсленымі ў сказах словамі і іх часцінамоўнай прыналежнасцю. Адказ запішыце як спалучэнне літар і лічбаў.

Максімальная колькасць балаў — 4

А. Дзякуй вам, шляхі-дарогі, што з паходаў грозных,               1. Прыслоўе

ратных нас прывялі дадому.                                                   2. Прыназоўнік

Б. Адвячоркам вецер, бы сляпы, начаваць кульгае                  3. Злучнік

пад ракіты.                                                                            4. Займеннік

В. Зорачкі, ніхто вас не злічыць на небе.                                 5. Назоўнік

Г. Нягледзячы на гарачыню, на лавачцы ля дзвярэй                6. Дзеепрыслоўе

сядзелі дзве старыя, цёпла апранутыя бабулі.

 10. Вызначце нумары характарыстык, якія адпавядаюць творчай біяграфіі Васіля Быкава?

Максімальная колькасць балаў — 4

1)Нарадзіўся ў сям’і настаўніка ў вёсцы СаматэвічыКлімавіцкага павету (цяпер Касцюковіцкі раёнМагілёўскай вобласці).

2)3 1958 па 1967 год — галоўны рэдактар на кінастудыі “Беларусфільм”.

3)Першыя апавяданні былі надрукаваны ў часопісе «Вожык» (1947, «Дапякло»), газеце «Гродзенская праўда» (1949, «У першым баі»).

4)Складаны лёс чалавека ва ўмовах фашысцкай акупацыі пісьменнік паказвае ў аповесці «У тумане» (1988).

5)Народны паэт Беларусі.

6)З дзяцінства захапляўся маляваннем.

7)Бацькі атрымалі паведамленне, што іх сын мужна загінуў у баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі каля Кіраваграда.

 

Адказы. Усяго — 49

1. 2,3 (6)

2. 2,3,4 (6)

3. 1,3 (6)

4. 1б;   2б;   3б;   4б;   5б (5)

5. 3,6,7,8 (4)

6. А5Б4В1Г3 (4)

7. 2,3 (6)

8. А5Б3В2Г1 (4)

9. А1Б3В4Г2 (4)

10. 3,4,6,7 (4)

 

разгарнуць » / « згарнуць

Заданні першага этапа рэспубліканскай алімпіяды

па вучэбных прадметах “Беларуская мова”, “Беларуская літаратура”

 Максімальная колькасць балаў за работу —53

1. Выпішыце нумары неразвітых сказаў.

Максімальная колькасць балаў — 5

1. Пачнём чытаць. 2. Жыта як сцяна. 3. Усе ў полі. 4. Дачакаліся жніва. 5. Пачнём з усходам сонца. 6. Буду камбайнёрам. 7. Ціхая раніца. 8. Ясь не ў гуморы. 9. Праца ў полі ўсім была ў радасць. 10. Зелянеюць луг і поле.

 2. Выпішыце нумары слоў з прыстаўкай а-.

Максімальная колькасць балаў — 5

1) Алёс, 2) акунацца, 3) азімут, 4) адхіліць, 5) адрас, 6) адухаўленне, 7) адзенне,

8) аповесць, 9) аркуш, 10) асваенне, 11) асветны, 12) асяродак, 13) афіша,

14) ашчаджаць.

 3. Адзначце сказы з парушэннем граматычнай нормы ва ўжыванні ступеней параўнання прыметнікаў.

Максімальная колькасць балаў — 6

1. Этыкетная паслядоўнасць прывітанняў: маладзейшы вітае старэйшага, мужчына – жанчыну, маладзейшы па чыну – старэйшага.

2. На чале роду стаяў старэйшына – самы стары і паважаны прадстаўнік роду.

3. Самы старэйшы кенійскі школьнік, 88-гадовы Кімані Нганга Маруге, вымушаны быў пакінуць парту і адправіцца ў дом састарэлых.

4. Самы стары храм Горадні – Барысаглебскую царкву ХІІ стагоддзя, якую звычайна называюць Калоскай царквой або проста Каложай, чакае рэстаўрацыя і адбудова.

5. Найвышэйшых паказчыкаў па намалоце збожжа дасягнулі Іваноў Алег Анатольевіч, старэйшы камбайнер, і Паграбецкі Аляксей Леанідавіч, якія намалацілі 1201,9 тоны збожжа, убралі 416 гектараў.

 4. Адзначце прыклады, у якіх выдзеленыя словы запісаны правільна.

Максімальная колькасць балаў — 6

1) бульба беларуская;                 4) Індыйскі Акіян;

2) мінскі раён;                             5) сучасныя плюшкіны.

3) Заходняя частка горада;

 5. З прапанаваных дзеяслоўных формаў адзначце толькі тыя, якія ўтвораны ад асновы цяперашняга часу заказваюць.

Максімальная колькасць балаў — 6

1) заказвай;                       4) заказваючы;

2) заказаны;                       5) заказваем.

3) заказаўшы;

 6. Адзначце словазлучэнні (спалучэнні слоў), якія адпавядаюць нормам беларускай літаратурнай мовы.

Максімальная колькасць балаў — 6

1) шырокая пратока;                       4) бегчы хутчэй усіх;

2) у адпаведнасці правілу;               5) стаяць ля раяля.

3) пісаць па адрасе;

7. Адзначце сказы, у якіх выдзеленае слова — азначэнне.

Максімальная колькасць балаў — 6

1. За плячыма перажытае стаіць з дакорам.

2. Жыццё рэдка песціць чалавека спраўджаннем яго мар, жыццё мае звычку рабіць па-свойму.

3. Сосны былі захутаны ў белыя шалікі.

4. Павольна нясе свае воды Нёман-прыгажун.

5. Дзверы насупраць вялі ў дом.

 8. Устанавіце адпаведнасць паміж фразеалагізмамі і іх значэннем. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэннем літар і лічбаў.

Максімальная колькасць балаў — 4

А. Даць цягу             1. Змагчы што, справіцца з кім, чым.

Б. Даць рады            2. Сысці, з’ехаць з дарогі, прыбраць штосьці з дарогі.

В. Даць пытлю          3. Паспешліва, імкліва ўцячы, збегчы.

Г. Даць дарогу          4. Стрымаць слова, выканаць абяцанне.

                                5. Напасці з вымовамі, дакорамі, абвінавачаннем.

 9. Вызначце, якімі часцінамі мовы з’яўля.цца падкрэсленыя ў сказах словы, і ўстанавіце адпаведнасць паміж слупкамі табліцы. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэннем літар і лічбаў.

Максімальная колькасць балаў — 4

А. Месяц паказаўся з-за воблакаў.                             1. Прыслоўе

Б. Як пахне даспелы восеньскі сад!                            2. Назоўнік

В. Апоўдні над вёскай прашумела навальніца.            3. Злучнік

Г. Калі ўзыходзіць сонца, тады пяе ўсход.                   4. Часціца

                                                                                 5. Прыназоўнік

 10. Вызначце нумары правільных сцвярджэнняў.

Максімальная колькасць балаў — 5

1) Ода — урачысты, узнёслы верш, хвалебная песня ў гонар важнай падзеі, асобы, з’явы.

2) Раманс — маршавая песня пра баявыя заслугі волатаў і асілкаў.

3) Навела — разнавіднасць апавядання пра незвычайныя, выключныя здарэнні ў жыцці чалавека; мае незвычайную развязку.

4) Фарс — лёгкая вясёлая камедыя бытавога зместу з ужываннем знешне камічных прыёмаў.

5) Ямб— двухскладовая стапа з націскам на першым складзе.

6) Рыфма — слова ці радок, якія паўтараюцца пасля кожнай страфы.

7) Персанаж — толькі галоўная дзеючая асоба.

8) Метафара — перанос уласцівасцей адной з’явы (прадмета) на другую паводле падабенства.

9) Эпітэт — мастацкае супастаўленне дзвюх з’яў з мэтай характарыстыкі адной праз другую.

10) Прытча — невялікі алегарычны аповед павучальнага характару.

 

 Адказы. Усяго — 53

1. 1,2,6,8,10 (5)

2. 2,6,7,10,12 (5)

3. 1,3,5 (6)

4. 1,5 (6)

5. 1,4,5 (6)

6. 1,5 (6)

7. 2,4,5 (6)

8. А3Б1В5Г2 (4)

9. А5Б4В1Г3 (4)

10. 1,3,4,8,10 (5)

    

 

разгарнуць » / « згарнуць

Заданні першага этапа рэспубліканскай алімпіяды

па вучэбных прадметах “Беларуская мова”, “Беларуская літаратура”

Максімальная колькасць балаў за работу — 55

 1. Устанавіце адпаведнасць паміж словамі ў левым слупку і іх характарыстыкамі ў правым. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэння літар і лічбаў.

Максімальная колькасць балаў —4

А. Адчайны                 1. Слова, у якім ёсць зычны гук [т].

Б. Непагадзь                 2. Слова, у якім ёсць зычны гук [ц].

В. Даведка                   3. Слова, у якім няма мяккіх зычных гукаў.

Г. Грамадскі                 4. Слова, у якім ёсць няпарны мяккі зычны гук.

                                     5. Слова, у якім націск падае на першы склад.

 2. Выпішыце нумары слоў, якія ў сваім саставе маюць прыстаўку і суфікс (суфіксы).

Максімальная колькасць балаў —6

1)Пабрацім, 2)бяспечнасць, 3)знізу, 4)адпаведны, 5)абагульненне, 6)выразна, 7)дагадзіць, 8)заходні.

 3. Адзначце сказы, у якіх ёсць слова з арфаграфічнай памылкай.

Максімальная колькасць балаў —6

1) Чаму ўлетку пра зіму, а ўзімку думаем пра лета?

2) Удзень неба пачало зацягвацца цёмнымі хмарамі.

3) Увосень хочацца ісці па палявых дарогах удалеч бяскрайнюю і думаць.

4) Над полем дружна можна пачуць паранейшаму звонкі спеў жаваранка.

5) Сонца раніцай устала і свет змяніла навачах.

 4. Адзначце прыклады, у якіх выдзелены дзеяслоў правільна запісаны ў форме трэцяй асобы множнага ліку цяперашняга ці будучага простага часу.

Максімальная колькасць балаў —6

1) супакоіць — супакойваюць;

2) узважыць — узважаць;

3) рассцілацца — рассцілаюцца;

4) пусціць — пусцяць;

5) перазняць — перазнімаюць.

 5. Адзначце сінтаксічныя канструкцыі, якія адпавядаюць нормам беларускай літаратурнай мовы.

Максімальная колькасць балаў —6

1) абед на шэсць чалавек;

2) зрабіць па свайму густу;

3) невыносная боль;

4) гультайства горшае хваробы;

5) багаты на снег.

 6. Адзначце сказы, у якіх правільна вызначаны дзейнік.

Максімальная колькасць балаў —6

1) Ветрык з каласкамі вядзе прыемную размову.

2) Вясна-чараўніца ў наш край прыляцела, матылём легкакрылым на плячо маё села.

3) Малады сілу паказвае, а стары спосабу шукае.

4) Над люстрам азёр да сонца і зор ляці, мая песня, ляці.

5) Што мучыць, тое і вучыць.

 7. Адзначце аднасастаўныя сказы.

Максімальная колькасць балаў —6

1) Дождж як найлепшы госць.

2) Пра чалавека мяркуюць пра яго справах.

3) Ведаць народныя песні — значыць ведаць культуру свайго народа.

4) Дыхнула духмяным пахам траў і кветак.

5) Вада сябра лепшая за варожы мёд.

 8.Адкажыце на пытанні, выбраўшы правільны варыянт адказу.

Максімальная колькасць балаў —5

1) Як назавём чалавека разумова развітага, адукаванага, культурнага (а)інтэлігентны; б)інтэлігенцкі)?

2) Зроблены з чарапахі (а)чарапахавы; б)чарапашы)?

3) Складаць план з чаго-небудзь (а)планаваць; б)планіраваць)?

4) Чалавек, які заслугоўвае павагі, пашаны (а)паважаны; б)паважны)?

5) Аслабець, стаць бяссільным (а)абяссіліць б)абяссілець)?

 9. Устанавіце адпаведнасць паміж фразеалагізмамі ў левым слупку і іх значэннем ў правым. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэння літар і лічбаў.

Максімальная колькасць балаў —4

А. Дзень за днём            1. Мае значэнне “вельмі рана, як толькі пачало світаць”.

Б. Чуць дзень                 2. Мае значэнне “мала часу, нядоўга”.

В. Дзень у дзень             3. Па значэнні адпавядае фразеалагізму сярод белага дня.

Г. Белым днём                4. Па значэнні адпавядае фразеалагізму дзень пры дні.

                                      5. Мае значэнне “паступова”.

 10. Запішыце імёны і прозвішчы пісьменнікаў, якім належаць псеўданімы:

Максімальная колькасць балаў —6

1) Янка Лучына; 2) Янка Купала; 3) Цішка Гартны; 4) Якуб Колас; 5) Мацей Бурачок; 6) Цётка.

 

 Адказы. Усяго — 55

1. А4Б5В1Г2 (4)

2. 1,2,7 (6)

3. 3,4,5 (6)

4. 2,3,4 (6)

5. 1,5 (6)

6. 3,5 (6)

7. 2,4 (6)

8. 1а, 2б, 3б,4а,5б (5)

9. А5Б1В4Г3 (4)

10. 1) Іван Неслухоўскі; (6)

     2) Іван Луцэвіч;

     3) Дзмітрый Жылуновіч;

     4) Канстанцін Міцкевіч;

     5) Францішак Багушэвіч;

     6) Алаіза Пашкевіч.

разгарнуць » / « згарнуць

Алімпіядныя заданні №1

1.Прачытайце сказ і адкажыце, дачка ці сын старэйшыя? Патлумачце свой выбар.(2 балы)

Бацька з сынам у выхадны дзень пайшоў на возера, а праз гадзіну маці з дачкой таксама прыйшлі туды.

2.Выпішыце толькі тыя падкрэсленныя спалучэнні, якія не з’яўляюцца словазлучэннямі.(1 спалучэнне- 1 бал)

1. У адказ на ўсе пытанні настаўніцы вучань паціскаў плячамі.

    2.Паэзія – расінкі зіхаценне, пралеска,што прабілася скрозь лёд, іскра ў душы, вулкан, землятрасенне, сцяг праўды, што вядзе ў бой народ.

3. Сваю любоў да роднае зямлі я не вучыўся афармляць у словы, бо слухаць урачыстыя прамовы не звычны сенажаці і палі.

    4.Не было ніякага адпачынку, таму вельмі хацелася спаць, хоць трошкі звесці вочы.

     5.Хлопцы ішлі ўздоўж плота.

     6.Я ўсё часцей жадаю слухаць неба, бо на зямлі такая валтузня, што дэфіцытам стала цішыня, як у нішчымны год акраец хлеба.

3.Колькі зычных гукаў у кожным слупку? Лічбу запішыце словамі.(3 балы)

Мяккіх _______________   Глухіх____________   Шыпячых_____________

раз’юшаны                             бездараж                       прыязджаць

счасцвелы                             вынаходства                 нарэшце

скірда                                     адказчык                       нясвіжскі

рэвалюцыя                            жаніцьба                         пагрузчык

4.Прачытайце загадкі. Выпішыце словы, дзе ёсць літары, якія не абазначаюць гукі.(2 балы)

1.Хоць ён побач ідзе, а рукамі не возьмеш. 2.Доўгі насок, тонкі галасок, хто яго заб’е, той сваю кроў пралье.

5.Раскрыйце дужкі, аднавіце фразеалагізмы і растлумачце значэнне гэтых устойлівых выразаў.(4 балы)

Браць, узяцца, пабраць, ухапіць(крошачкі, за розум, горлам, шылам кашы)

№	Фразеалагізмы	Значэнне

6.Падкрэсліце словы з нулявым канчаткам і патлумачце, ці існуе розніца паміж сцвярджэннямі:1)у слове няма канчатка;2)у слове нулявы канчатак.(правільна падкрэленае слова -0,5 бала; тлумачэнне -1 бал)

Дзесьці, дзеці, горача, зелень, імкнуўся, сцвярджае, з кім, пішуць, там, пароль, дыстрыбуцыя, верабей, скажаш, свякроў, бясспрэчна, дробны, падышоў, па-мойму, паліто.

 7.Што з пералічаных назваў вы прапанавалі б з’есці сваёй сяброўцы ці сябру?(1 слова-1 бал)

Акарына, варыўня, гарнушак, падвячорак(разм.), кулага, пранік, талакно.

8.У адной з беларускіх песень ёсць такія радкі: “Панаехала гасцей з іншаземных абласцей. Не, няправільна,-гасцёў с іншаземных абласцёў”. Які ж варыянт склонавай формы правільны? Выберыце адпаведныя з прапанаваных у дужках словы і запішыце нарматыўныя словазлучэнні.(1 словазлучэнне-0,5 бала)

1.Крыламі (лебедзей, лебядзей, лебедзяў, лебядзёў)

2.Сустрэліся(на млыне, у млыне, на млыне, у млыне)

3.Выйшлі з (туманаў, туманей, туманоў, туманёў)

4.Прыйшлі без(шынелей, шынеляў, шынялей, шынялёў)

5.Прыгнуць з (моста, мосту, маста).

9.Ад прапанаваных слоў утварыце новыя:(1 слова-1 бал)

а)прыставачным спосабам;           б)шляхам асноваскладання+

                                                                             суфіксацыі  

1)увага-                                                            1)варыць соль-

2)дзядуля-                                                         2)вострае слова-

3)славуты-                                                       3)дзяць дабро-

4)віднець-                                                        4)кароткая шэрсць-

10.Прачытайце прыказкі і прымаўкі. Напішыце, у якіх сітуацыях іх можна ўжыць.(1 прыказка-1 бал)

1.Куляй у аднаго пацэліш, а трапным словам у тысячу.

2.Не ў службу, а ў дружбу.

3.Ні села, ні пала, захацела баба сала.

4.Сабака брэша- вецер носіць.

5.Сарока на хвасце прынесла.

 

 Адказы

1.Дачка старэйшая за брата, таму што слова дачкой уваходзіць ў склад дзейніка і з’яўляецца раўнапраўным членам, удзельнікам дзеяння, а сын яшчэ маленькі: бацька прывёў яго на возера.

2.Не з’яўляюцца словазлучэннямі наступныя спалучэнні слоў:

1)у адказ на пытанні-прыназоўнік з назоунікам;

2)што прабілаяс- дзейнік(што)+ выказнік;

3)звесці вочы-фразеалагізм;

4)ўздоўж плота- прыназоўнік з назоўнікам.

3.Мяккіх-восем; глухіх – дзевяць; шыпячых- чатыры.

4.Да такіх слоў належаць:

1)возьмеш, хоць-мяккі знак указвае на мяккасць папярэдняга зычнага;

2)пралье-раздзяляльны мяккі знак служыць для абазначэння мяккасці і раздзельнага вымаўлення гукаў.

5.-Браць горлам-дамагацца чаго-небудзь крыкам;

    -Узяцца за розум- 1)рабіцца разважлівым, станавіцца разумнейшым, спахапляцца, разумнець.2)прыдумваць што-небудзь, знаходзіць якое-небудзь выйсце.

   -Пабраць крошачкі-вельмі падобны на каго-небудзь.

    -Ухапіць шылам кашы – пагнаўшыся за чым-небудзь, зведаць няўдачу (часцей з-за ўласнага промаху).

6.Зелень, імкнуўся,пароль, верабей, свякроў, падышоў.

Розніца паміж гэтымі сцвярджэннямі, безумоўна, існуе.У першым сцвярджэнні гутарка ідзе пра словы нязменныя, тыя, якія не маюць форм словазмянення і, адпаведна, канчаткаў. У другім-пра словы зменныя, у якіх канчатак ёсць, але ў пэўнай форме ён не выражаееца гукам і на пісьме не абазначаецца.

7.-Падвячорак-лёгкая ежа для спажывання між абедам і вячэрай.

    -Кулага-даўняя страва з мукі, кісла-салодкая мучная каша.

    -Талакно-даўняя страва з аўса.

8.Крыламі лебедзяў, сустрэліся ў млыне, выйшлі з туманаў, прыйшлі без шынялёў, прыгнуць з моста.

9.Прыставачным                                               асноваскладання+ суфіксацыя

-увага-няўвага                                                   -варыць соль-саляварня

-дзядуля-прадзядуля                                       -вострае слова-вастрасловіць

-славуты-праславуты                                      -дзеяць дабро-дабрадзейны

-віднець- развіднець                                       -кароткая шэрсць-караткашэрсны

10.Куляй у аднаго пацэліш-трапным словам у тысячу- гавораць, калі даюць высокую ацэнку трапнага, дасціпнага выступлення.

Не ў службу,а дружбу – кажуць,калі просяць зрабіць паслугу па дабрыні
, а не па абавязку.

Ні села, ні пала-захацела баба сала – кажуць іранічна ці з незадавальненнем пра таго, каму раптоўна, нечакана захацелася чаго-небудзь.

Сабака брэша – вецер носіць- гавораць, калі асуджаюць каго-небудзь за яго выказванне.

Сарока на хвасце прынесла-ужываецца як жартаўлівы ці ўніклівы адказ на пытанне пра крыніцу навін, чутак.

 

 Алімпіядныя заданні №2

 1. Праскланяй назоўнік, які абазначае чацвёрты дзень тыдня.

 Адзіночны лік / Множны лік

 2. Выпішы словы, у якіх побач знаходзяцца два галосныя гукі.

 Маёр, лаўрэат, саюзнікі, рытуал, Клеапатра, піяніна, серыял, тэарэма, іанізацыя.

 3. Запішы 5 аднаскладовых назваў гарадоў і мястэчак Беларусі.

 4. Замяні словазлучэнні аднаслоўнымі адпаведнікамі.

 Вучань трэцяга класа __________________________

 страфа з трох радкоў __________________________

 тэрмін у дваццаць гадоў ________________________

 дыстанцыя ў сто метраў ________________________

 5. Выберы адпаведныя прыметнікі

 Каўнер (вавёрчын, вавёркавы) ___________________

 Лыжы (Валодзевы, Вадлодзіны) __________________

 Конь (заездны, заезджаны) ______________________

 Майстэрства (пякарнае, пякарскае) _______________

 6. Узнаві вядомыя фразеалагізмы:

 Праметэеў ______________________

 Гордзіеў ________________________

 Фількава _______________________

 Аўгіевы _______________________

 Дзесятая вада на ________________

 7. Устаў прапушчаныя канчаткі. Падкрэслі дзейнікі.

 Тан… прапанавалі прац… на фабры….

На сустрэчы былі два тонк….. адчувальн….. паэт….

Насупраць кожнага сказ… было напісана Міколк…. “Ёсць!”

Званок па тэлефон….

 8. З прапанаваных пар падкрэслі ўласнабеларускія словы.

 Бідон – бітон, пачтамт – паштамт, піджак – пінжак, роля – роль, памочніца – памошчніца.

 9. Вылучы корань у слове павозка. Утвары рад аднакаранёвых слоў.

 10. У якіх прозвішчах дапушчана граматычная памылка ў Д. склоне?

 1) Дулуб Івану; 2) Саньку Сяргею; 3) Юсевічу Яну; 4) Манько Дзянісу; 5) Казак Паўлу.

 

 Алімпіядныя заданні №3

1. Выпішыце толькі тыя падкрэсленныя спалучэнні, якія не з’яўляюцца словазлучэннямі.(1 спалучэнне- 1 бал)

1. У адказ на ўсе пытанні настаўніцы вучань паціскаў плячамі.

    2.Паэзія – расінкі зіхаценне, пралеска,што прабілася скрозь лёд, іскра ў душы, вулкан, землятрасенне, сцяг праўды, што вядзе ў бой народ.

3. Сваю любоў да роднае зямлі я не вучыўся афармляць у словы, бо слухаць урачыстыя прамовы не звычны сенажаці і палі.

    4.Не было ніякага адпачынку, таму вельмі хацелася спаць, хоць трошкі звесці вочы.

    5.Хлопцы ішлі ўздоўж плота.

    6.Я ўсё часцей жадаю слухаць неба, бо на зямлі такая валтузня, што дэфіцытам стала цішыня, як у нішчымны год акраец хлеба.

 2. Выпішыце словы з нулявым канчаткам і патлумачце, ці існуе розніца паміж сцвярджэннямі: 1)у слове няма канчатка; 2)у слове нулявы канчатак.(Правільна выпісанае слова -0,5 бала; тлумачэнне -1 бал)

Дзесьці, дзеці, горача, зелень, імкнуўся, сцвярджае, з кім, пішуць, там, пароль, дыстрыбуцыя, верабей, скажаш, свякроў, бясспрэчна, дробны, падышоў, па-мойму, паліто.

 3. Выпішыце словы, у якіх побач знаходзяцца два галосныя гукі. (Правільна выпісанае слова— 0,5 б.)

Маёр, лаўрэат, саюзнікі, рытуал, Клеапатра, піяніна, серыял, тэарэма, іанізацыя.

 4. Узнавіце вядомыя фразеалагізмы: (Кожны правільна утвораны фразеалагізм —0,5 б.)

Праметэеў ______________________

Гордзіеў ________________________

Фількава _______________________

Аўгіевы _______________________

Дзесятая вада на ________________

 5.Колькі зычных гукаў у кожным слупку? Лічбу запішыце словамі.(1 слупок— 1 бал)

Мяккіх                                     Глухіх                         Шыпячых

раз’юшаны                             бездараж                       прыязджаць

счасцвелы                              вынаходства                 нарэшце

скірда                                     адказчык                       нясвіжскі

рэвалюцыя                           жаніцьба                         пагрузчык

 6.Калі ўзяць гукі 23-і, 30-ы, 25-ы, 32-і, 43-і, 60-ы з радкоў верша

     Восень, восень залатая

     Сее радасць на зямлі,

      Хмарка ў сінім небе тае,

      Мкнуць у вырай жураўлі.

      Ніткай срэбнай павуцінне

      Ў косах сонейка блішчыць.

      Што за цуднае зіхценне!

                                                                                                                     (C.Новікаў-Пяюн),

то атрымаецца слова:________________________________ (Максімальная колькасць балаў – 2).

 7. Запішыце словамі: 1) да 7789 дадаць 280; 2) ад 866 адняць 592; 3) 462 скласці з 833.

(Максімальная колькасць балаў—3; 1 бал— за кожнае правільна запісанае спалучэнне).

 8. У рэдакцыю газеты прыйшла паскардзіцца жанчына і расказвае: “Жыллё мы з мужам страцілі з-за ятроўкі, – грошай не мелі, каб пабудаваць сабе дом, вось і жылі ўсе разам у бацькавай хаце. Кожны дзень на кухні грызліся. Калі стала зусім немагчыма, патэлефанавала я сваёй залоўцы ў Валожын. Вазьмі, прашу, пажыць, пакуль бяда не здарылася. Нічога не будзе. Пазабіваемся з ятроўкай”.

А карэспандэнт слухае тую жанчыну, спрабуе нешта ў блакноце запісаць і думае: “Божачка мой, як я ва ўсім гэтым разбірацца буду. Хто такая ятроўка? Можа, у іх мясцовасці так называюць свякроў? А залоўка? Гэта сястра свякроўкі?”

Дапамажыце карэспандэнту разабрацца ў сваяцкіх адносінах, раскрыўшы значэнне выдзеленых слоў. (Максімальная колькасць балаў – 4.)

Ятроўка -

Залоўка -

Свякроў -

Сястра -

 9. У гады станаўлення нормаў сучаснай беларускай мовы быў вядомы жарт: на пытанне «Як справа?» (замест звычайных «Як жывеш?», «Як маешся?», «Як жыццё?», «Што ў цябе чуваць?» і г.д.) адказвалі: «Як злева, так i справа!». Гэта яшчэ раз падкрэслівае, наколькі чуйна, уважліва трэба ставіцца не толькі да значэння слова, але і да моўнай сітуацыі, натуральнасці маўлення.

Запішыце беларускія адпаведнікі да словазлучэнняў са словам дело. (Максімальная колькасць балаў – 5; 1 б.— за кожны правільна запісаны адпаведнік).

то и дело –                                                                                                         

первым делом –                                                                                                   

неотложное дело –                                                                                             

дел по горло –                                                                                                      

плотническое дело –

 10. Выпішыце словы, якія «пахнуць» сырам. Запішыце, у якіх адносінах да гэтых слоў знаходзяцца тыя, што маюць іншыя словаўтваральныя крыніцы. (Максімальная колькасць балаў – 5).

Сыравэнджаны, сырэц, сырок, сырніца, сыракваша, сырковы, сырыца, сырамяць, сыраварны.

 

 Адказы

 1. Не з’яўляюцца словазлучэннямі наступныя спалучэнні слоў:

     1)у адказ на пытанні-прыназоўнік з назоўнікам;

     2)што прабілася- дзейнік(што)+ выказнік;

     3)звесці вочы-фразеалагізм;

     4)ўздоўж плота- прыназоўнік з назоўнікам.

 2. Зелень, імкнуўся,пароль, верабей, свякроў, падышоў.

Розніца паміж гэтымі сцвярджэннямі, безумоўна, існуе.У першым сцвярджэнні гутарка ідзе пра словы нязменныя, тыя, якія не маюць форм словазмянення і, адпаведна, канчаткаў. У другім-пра словы зменныя, у якіх канчатак ёсць, але ў пэўнай форме ён не выражаееца гукам і на пісьме не абазначаецца.

 3. Лаўрэат, рытуал, Клеапатра, тэарэма, іанізацыя.

 4.

Праметэеў агонь

Гордзіеў вузел

Фількава грамата

Аўгіевы канюшні

Дзесятая вада на кісялі

 

5.Мяккіх-восем; глухіх – дзевяць; шыпячых- чатыры.

6. Радасць.

7.1) Да сямі тысяч сяміста васьмідзесяці дзевяці дадаць дзвесце восемдзесят;

   2) Ад васьміста шасцідзесяці шасці адняць пяцьсот дзевяноста два;

   3) Чатырыста шэсцьдзясят два скласці з васьмюстамі трыццацю трыма

 8.

Ятроўка -жонка аднаго брата ў дачыненні да жонкі іншага брата

Залоўка – сястра мужа

Свякроў – маці мужа

Сястра – дачка тых жа бацькоў, што і я

 9.

то и дело – раз-пораз

первым делом – перш за ўсё

неотложное дело – неадкладная справа

дел по горло – спраў па горла

плотническое дело – плотніцкая справа

 10. Сырок, сырніца, сырковы, сыраварны.

 

 Алімпіядныя заданні №4

 1. Колькі зычных гукаў у кожным слупку? (Максімальная колькасць балаў —3; 2 бал— за кожны правільна вызначаны слупок)

Мяккіх _______________  Глухіх____________   Шыпячых_____________

раз’юшаны                             бездараж                       прыязджаць

счасцвелы                             вынаходства                 нарэшце

скірда                                     адказчык                        нясвіжскі

рэвалюцыя                           жаніцьба                         пагрузчык

 2. Вызначце нумары слоў з нулявым канчаткам. (Максімальная колькасць балаў —5; 1 бал— за кожнае правільна вызначанае слова) 1)Дзесьці, 2) дзеці, 3) горача, 4) зелень, 5) імкнуўся, 6) сцвярджае, 7) з кім, 8) пішуць, 9) там, 10) пароль, 11) дыстрыбуцыя, 12) верабей, 13) скажаш, 14) свякроў, 15) бясспрэчна, 16) дробны, 17) падышоў, 18) па-мойму, 19) паліто.

Адказ.________________________________________________________________

 3. Выпішыценумары слоў, у якіх побач знаходзяцца два галосныя гукі. (Максімальная колькасць балаў —5; 1 бал— за кожнае правільна вызначанае слова)

1) Маёр, 2) лаўрэат, 3) саюзнікі, 4) рытуал, 5) Клеапатра, 6) піяніна, 7) серыял, 8) тэарэма, 9) іанізацыя.

Адказ.________________________________________________________________

 4. У якіх прозвішчах дапушчана граматычная памылка ў Д. склоне? Запішыце нумары правільных адказаў. (Максімальная колькасць балаў —2; 1 бал— за кожнае правільна вызначанае слова)

1) Дулуб Івану; 2) Саньку Сяргею; 3) Юсевічу Яну; 4) Манько Дзянісу; 5) Казак Паўлу.

Адказ.________________________________________________________________

 5. Выпішыце нумары слоў, якія «пахнуць» сырам. (Максімальная колькасць балаў —5; 1 бал— за кожнае правільна вызначанае слова)

1) Сыравэнджаны, 2) сырэц, 3) сырок, 4) сырніца, 5) сыракваша, 6) сырковы, 7) сырыца, 8) сырамяць, 9) сыраварны.

Адказ.__________________________________________________________________

 6. Адзначце нумары фразеалагізмаў, якія суадносяцца з прыслоўем. (Максімальная колькасць балаў —2; 1 бал— за кожны правільна вызначаны фразеалагізм)

1) на адным дыханні; 2) душа не прымае; 3) данайскія дарункі; 4) на шапачны разбор;
5) стаць на крыльцо.

Адказ_____________________________________________________________

 7. Адзначце нумары словазлучэнняў, якія звязаны сувяззю дапасавання. (Максімальная колькасць балаў —3; 1 бал— за кожнае правільна вызначанае словазлучэнне)

1)шчырыя словы; 2) чацвёрты паверх; 3)словы ўдзячнасці; 4)вельмі хутка; 5)нашы магчымасці; 6)нечакана для ўсіх;

Адказ_______________________________________________________________

 8. Адзначце нумары сказаў, у якіх знакі прыпынку расстаўлены няправільна. (Максімальная колькасць балаў —3; 1 бал— за кожны правільна вызначаны сказ)

1) Восенню і вясною, зімою і летам — заўсёды знойдзецца па душы работа і адпачынак.

2) Беларускія лясы, багатыя на ягады.

3) Прайшло некалькі хвілін, і ў начным паветры пачуўся гучны трэск.

4) Дрэва захісталася, зашумела галлём, і падмінаючы лазняк, рухнула ў ваду.

5) Ад крутых віроў глыбокіх на пясчаны перакат, прамяністая ад спёкі, выгінаецца рака.

Адказ.___________________________________________________________________

 9. Што аб’ядноўвае Янку Купалу і Уладзіміра Караткевіча? Вызначце нумары правільных адказаў. (Максімальная колькасць балаў —1)

1) абодва пісалі пад псеўданімамі;

2) абодва цесна сябравалі з Якубам Коласам;

3) абодва пісалі дараматычныя творы для дзяцей;

4) абодва стварылі вобраз хлопчыка-гусляра ў мастацкіх тэкстах;

5) абодва з’яўляюцца аўтарамі твораў, у якіх гістарычнае мінулае Беларусі адлюстравана ў рамантычным святле.

Адказ.___________________________________________________________________

 10. Біблію называюць “кнігай кнігаў”, бо ў ёй заключаны досвед чалавецтва, глыбокі маральны і выхаваўчы змест. Біблейскія вобразы і матывы паслужылі асновай для шматлікіх твораў сусветнай літаратуры і мастацтва. Беларускі першадрукар Францыск Скарына з’яўляецца: (Максімальная колькасць балаў — 1 бал)

1) аўтарам Бібліі

2) перакладчыкам усёй Бібліі

3) суаўтарам Бібліі

4) перакладчыкам асобных кніг Бібліі

5) мастаком-жывапісцам, які стварыў ілюстрацыі да Бібліі

6) святаром-прапаведнікам Бібліі

Адказ.____________________________________________________________________

 

разгарнуць » / « згарнуць

Алімпіядныя заданні №1

 1. Як вядома, у 20-я гады XX ст. пры распрацоўцы навуковай тэрміналогіі Навукова-тэрміналагічная камісія імкнулася пазбегнуць іншамоўных слоў і стварыць тэрміны на аснове лексікі народнай беларускай мовы. Аднак гэтае добрае імкненне ажыццявіць было даволі цяжка, паколькі ў кожнай навуцы складваюцца пэўныя традыцыі ў адносінах паміж нацыянальнай і інтэрнацыянальнай тэрміналогіяй. Вызначце і запішыце, якімі словамі прапаноўвалася замяніць у той час інтэрнацыянальныя навуковыя батанічныя тэрміны і тэрміны рускай мовы.

 А) Асіміляцыя, бутон, клетка, гербарый, гібрыд, коп’епадобны, каробачка, кручок, паразіт, хларафіл.

 Б) Гаплік, дзідаваты, зельнік, каморка, лістазелень, мяшанец, прысваенне, пупышка, пушачка, чужаед.

 2. 3 прапанаваных сказаў выберыце толькі тыя, якія патрабуюць рэдагавання. Запішыце іх у адпаведнасці з літаратурнымі нормамі. Патлумачце свой выбар.

 1) Вялікая колькасць беларускіх слоў, якія адсутнічаюць у сучаснай рускай літаратурнай мове, сустракаецца ў той ці іншай форме ў паасобных рускіх гаворках. 2) На сходзе чыгуначнікаў прысутнічала 200 чалавек. 3) Часта бывае так, што ў творы прысутнічаюць відавочныя прыкметы часу, а твор гэты ніяк не назавеш сучасным. 4) Самыя патрэбныя сведкі на судзе адсутнічалі.

 3. Выпішыце са сказаў Янкі Купалы фразеалагізмы і вызначце, якія значэнні яны рэалізуюць.

 1) Кіпіць работа, як нідзе, гарыць ажно яна ў руках, што знача праца ў грамадзе, які палёт, які размах! 2) Ралля падсохла, мяккай стала воўнай, ужо час узяцца за сявалку, у зямлю зярнят насыпаць жменяй поўнай. 3) У тры пагібелі гну спіну перад тым, хто сее мой пот. 4)Не ўзяць рукамі голымі таго жывога полымя, што, нібы агняцвет, вясёлымі саколамі над горамі, над доламі разносіць іскры ў свет. 5) Сеў, як той крыж на растаі, сярод пушч і поля, злажыў рукі і чакае ўсё нейкай долі.

 4. Для гісторыкаў беларускай мовы, паводле назіранняў даследчыкаў, адной з важных крыніц яе вывучэння з’яўляюцца кітабы — творы беларускіх татараў на беларускай мове арабскім пісьмом. Аднак нават невялікія ўрыўкі гэтай пісьменнасці сведчаць пра некаторую недасканаласць арабскай графікі для перадачы асаблівасцей беларускай мовы. Прааналізуйце транслітарацыю ўрыўка кітаба 1771 года, выпрацаваную А. К. Антановічам, і выявіце, якія графічныя асаблівасці, уласцівыя сучаснай беларускай мове, адсутнічаюць у гэтым урыўку. Запішыце.

 В пекле агну немаш … кожни чловек агну из гетаго света из сабой принесе и сам себе майе палиц … агон руками узевши насеце узлажич на каго мае жалевацисе … бо сам себе палиц не будзе … тилко од люд учинку знову да свайих слов приходзиш скора…

 5. Займеннікі ніхто і ўсе — антонімы. Уявіце сабе такую маўленчую сітуацыю, у якой яны аказаліся б сінанімічнымі. Запішыце такое выказванне.

6. Аформіце тэкст у адпаведнасці з арфаграфічнымі і пунктуацыйнымі нормамі сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Запішыце. Вызначце стыль тэксту.

 Аварскія паслы смуглыя са смал..нымі валасамі заплец..нымі ў косы апран(ен, ут)ыя ў ву..кае адзенне аздобле(н, нн)ае футрам былі чорныя як гракі. Галоўны пасол каржакаваты крываногі з вачамі быццам прарэза(н, нн)ымі асакой жмурыўся пры святл(у, е) паходні пільна прыглядаючыся да славянскіх княз(ей, ёў). Дабрабыт зразумеў пасол блізарукі і (між) вольна падумаў што такі чалавек мусіць бачыць далека душою інакш (не, ня)здолее дасягнуць пастаўле(н, нн)ай мэты. (3. Дудзюк)

 7. Назавіце і выпішыце з тэксту да задання 6 усе канструкцыі, якія ўскладняюць простыя сказы.

 8. Выпішыце з тэксту да задання 6 устарэлае(ыя) слова(ы) і патлумачце іх значэнне(і).

 9. Вызначце асноўны сродак сувязі сказаў у тэксце да задання 6.

 10. Тэкст для водгуку

 Трэска з дома Шэкспіра

 Прыйшлі майстры ў былы Шэкспіра дом,

Каб адрамантаваць вуглы старыя.

І іх сякераў перастук і гром

Абрушыўся на сцены векавыя,

Пашчэрбленыя часам і дажджом.

І разбудзіў дні Страдфарда былыя,

Калі паэт тут бегаў хлапчуком

І слухаў, як норд-ост шалёна вые.

Я ля майстроў спыніўся. Прывітаў.

Здзівіліся нямала, што з-за свету

Прыехаў, каб наведаць дом паэта.

Тут нехта з трэсак вогнішча расклаў.

Я асцярожна з іх адну падняў,

Якая аказалася санетам.

(Максім Танк)

 

Адказы

1. Асіміляцыя — прысваенне, бутон — пупышка, клетка — каморка, гербарый — зельнік, гібрыд — мяшанец, коп’епадобны — дзідаваты, каробачка — пушачка, кручок — гаплік, паразіт — чужаед, хларафіл — лістазелень.

 Ацэнка: максімальны бал — 5 (0,5 бала за кожную пару).

 2. 1) Вялікая колькасць беларускіх слоў, якіх няма ў сучаснай рускай літаратурнай мове, сустракаецца ў той ці іншай форме ў паасобных рускіх гаворках. 3) Часта бывае так, што ў творы ёсць відавочныя прыкметы часу, а твор гэты ніяк не назавеш сучасным.

 Каментар. Дзеясловаў адсутнічаць і прысутнічаць не было ў беларускай мове дасавецкага перыяду. У пісьмовай мове яны з’явіліся ў пачатку 20-х гадоў XX ст. і сталі сінонімамі да дзеясловаў быць і не быць, знаходзіцца і не знаходзіцца, ёсць і няма, аднак адрозніваюцца ад усіх гэтых пар тым, што адносяцца толькі да людзей. Іх ужыванне ў адносінах да жывёл, да рэчаў і прадметаў або да абстрактных паняццяў — парушэнне літаратурнай нормы.

 Ацэнка: максімальны бал — 4. Адзін адрэдагаваны сказ — 1 бал + 1 бал за тлумачэнне.

 3. 1) Гарэць у руках — ‘хутка і спорна рабіць што-небудзь’; 2) поўнай жменяй — ‘шчодра, не шкадуючы’; 3) гнуць спіну — ‘цяжка працаваць’; 4) узяць голымі рукамі — ‘авалодаць без цяжкасці’; 5) злажыць рукі — ‘нічога не рабіць, бяздзейнічаць’.

 Ацэнка: выпісаны фразеалагізм — 0,5 бала + яшчэ 0,5 за правільна ўказанае значэнне. Усяго: 5 балаў.

 4. 1) Адсутнасць абазначэння мяккасці зычных [н] — агну, агон (агню, агонь); [л] — тилко (толькі); [ц] — палиц (паліць);

2) адсутнасць асобага знака для абазна¬чэння [ы]: кожни, узевши, приходзиш і інш.;

3) адсутнасць літары ў, замест якой ужываецца літара в (узевши, слов);

4) адсутнасць літары і (гук [і] абазначаецца знакам и).

 Ацэнка: адна названая асаблівасць — 1 бал.

 5. Сітуацыя, у якой займеннікі ніхто і ўсе будуць з’яўляцца кантэкстуальнымі сінонімамі, магчыма толькі тады, калі гэтыя займеннікі стаяць пры выказніку з адмоўнай часціцай не: Ніхто не прыйшоў у школу і Усе не прыйшлі ў школу.

 Ацэнка: максімальны бал — 4.

 6. Аварскія паслы, смуглыя, са смалянымі валасамі, заплеценымі ў косы, апранутыя ў вузкае адзенне, аздобленае футрам, былі чорныя, як гракі. Галоўны пасол, каржакаваты, крываногі, з вачамі, быццам прарэзанымі асакой, жмурыўся пры святле паходні, пільна прыглядаючыся да славянскіх князёў. Дабрабыт зразумеў: пасол блізарукі (—) і міжвольна падумаў, што такі чалавек мусіць бачыць далека душою, інакш не здолее дасягнуць пастаўленай мэты.

 Стыль — мастацкі.

 Заўвага. У тэксце арыгінала слова мусіць не выдзяляецца коскамі. Калі ж вучні коскі паставяць, думаецца, за памылку лічыць не варта.

 Ацэнка: максімальны бал — 5.

 7.Назва канструкцыі  Прыклады з тэксту

Адасобленыя азначэнні        а) паслы, смуглыя, са смалянымі валасамі, заплеценымі ў косы, апранутыя ў вузкае адзенне, аздобленае футрам;

б) пасол, каржакаваты, крываногі, з вачамі...

Адасобленыя акалічнасці     пільна прыглядаючыся да славянскіх князёў

Параўнальныя звароты        чорныя, як гракі; з вачамі, быццам прарэзанымі асакой

 Пабочнае слова мусіць варта разглядаць як варыянт, г. зн. балы за яго не налічваць і не здымаць.

 Ацэнка: адна названая канструкцыя і ўсе прыклады — 1 бал.

 8. Паходня — пераносная свяцільня ў выглядзе ліхтара на доўгай палцы або наматанага на канец палкі прасмоленага пакулля; факел (2 балы).

 Князь — правадыр войска і правіцель вобласці ў феадальнай Русі (2 балы).

 Ацэнка: максімальны бал — 4.

 9. Паўтор слова пасол (3 разы).

 Ацэнка: максімальны бал — 2.

 

 Алімпіядныя заданні №2

 1. Вызначыць, якiя словы складаюцца з наступных гукаў:

а) [к], [й], [з], [а], [ы];                              д) [т], [п], [а], [с], [й], [д], [э];

б) [й], [э], [н’], [а], [й], [ч], [а];                е) [а], [х], [о], [к’], [л’];

в) [ц’], [к], [дз’], [а], [а];                          ж) [дз’], [м’], [ц’], [в’], [э], [а];

г) [э], [ц’], [а], [ф], [к];                             з) [д], [ч], [ш], [о].

2. Да слоў iншамоўнага паходжання падабраць беларускiя адпаведнiкi-сiнонiмы:

Абстрактны, аварыя, афарызм, грацыезны, карэкцыя, iспалiн, аморфны, пранонс, рэанiмацыя, рэзерв, рэзюмэ, фартуна, фiзiяномiя, фундамент, фiяска, эталон.

 3. Улiчваючы фанетычныя асаблiвасцi беларускай мовы, аб^’яднаць словы па адпаведных правiлах i назваць iх:

Аржаны, восень, галлё, грыбы, вугал, дзень, звер, iржа, дзясна, зялёны, калоссе, лясок, паўза, песня, увага, ураджай, слаўны, дрожджы, цемень, цётка, чапля, яшчарка.

 4. Да рускiх фразеалагiзмаў падабраць па сэнсу беларускiя адпаведнiкi:

а) олух царя небесного -                         д) как кур во щи -

б) в кои-то веки -                                               е) попасть впросак –

в) ни шатко ни валко -                             ж) отмочить шутку –

г) два сапога пара -                                  з) без задних ног –

 5. Вызначыць, да якiх часцiн мовы адносяцца наступныя словы:

Абодва, двое, удвая, двойка, другi, удвух, падвоiць, двойчы, падвоены, па-другое, падваенне, падвоiўшы, дваякi, двойня, двайны, дзве, двоечнiк, двайнiк, двухтысячны, дзвесце.

 6. Паставiць назоўнiкi ў форме Творнага склону адзiночнага лiку:

Беларусь, Нарач, Свiцязь, Друць, Свiр, Об, Сiбiр, Кем, глыб, верф, госць, гусь, медзь,

велiч, радасць, кiпень, завязь, шыр, ветразь, боль, квецень, шынель, шампунь, цытадэль.

 7. Запiсаць правiльна, раскрываючы дужкi:

(Абы) хто, (абы) якi, (абы) якавы, (нi) якi, нi (з) кiм, (хто) небудзь, (усё) такi, дзе (ж) небудзь, (хто) сьцi, аб (не) чым, нi (аб) чым, (усё) роуна, як (нi) як, дзе (нi) дзе, (паў) лiмона, (паў) аркуша, (паў) Мiнска, а (нi) якi, а (нi) хто, рыба (уюн), не (хто) iншы, як.

 8. Спiсаць, расставiць знакi прыпынку, назваць тып сказа, пабудаваць схему:

Успамiнаць пра далёкае iперажытае абавязкова трэба каб ведалi пра яго не толькi мае аднагодкi на Беларусi але i дзецi тых хто прынёс на нашу зямлю вялiкае гора каб ведалi пра гэта i дзецi гэтых дзяцей каб нiколi не хадзiлi заваёўнiкi на чужыя землi каб не хмелiу iх пах чалавечай крывii пораху каб жылi яны людскiм жыццём а не звярыным (Б.Сачанка).

 Даведкі

1. Язык, яечня, дзядзька, Федзька, пад’езд, легкi, мядзведзь, дождж.

    2. Абстрактны – прыблiзны, адцягнены; аварыя – крушэнне, пашкоджанне, разбурэнне; афарызм – выслоўе, крылаты выраз; грацыезны – статны, стройны, зграбны; карэкцыя – выпраўленне, частковае змяненне; iспалiн – велiкан, волат; аморфны – бесформенны, расплывiсты; пранонс – вымаўленне, гаворка праз нос; рэанiмацыя - ажыўленне, аднаўленне; рэзерв – запас, крынiца, зберажэнне; рэзюмэ – вывад, заключэнне; фартуна – удала, поспех, шчасце, лес; фiзiяномiя – аблiчча, твар, выгляд; фундамент – подмурак, аснова, падстава; фiяска - няўдача, паражэнне; эталон – узор, прыклад для параўнання (пераймання).

    3. Аржаны, iржа – ужыванне прыстаўных галосных, восень, вугал – ужыванне прыстаўных зычных, галле, калоссе – ужыванне падоўжаных зычных; дзень, дзясна – пераход «д» у «дз» пры змягчэннi (закон дзекання), цемень, цетка – пераход «т» у «ц» пры змякчэннi (закон цекання), паўза, слаўны – ужыванне санорнага зычнага ў (нескладовага); ураджайны, ураджай – ужыванне зацвярдзелага шыпячага гука «дж»; звер, песня – асiмiляцыя свiсцячых па мяккасцi перад наступным мяккiм зычным; зялены, лясок – чаргаванне (пераход) «е» ў «я» ў першым складзе перад нацiскам (закон якання); чапля, яшчарка – цвердае вымаўленне шыпячых «ч, шч »; грыбы, увага – ужыванне i вымаўленне фрыкатыўнага «г».

     4. Олух царя небесного – асел маляваны (варона затуменная); в кои-то веки – гады ў рады, рады ў гады; ни шатко ни валко – сяк-так, так-сяк, сяк-так накасяк; два сапога пара – абое рабое, адзiн другога варты; как кур во щи – як лiсiца ў саладуху; попасть впросак – трапiць (трапляць) у нерат; отмочить шутку – выкiнуць каленца, выкiнуць конiка; без заднiх ног – як пшанiцу прадаўшы (спаць).

    5. Двойка, падваенне, двойня, двоечнiк, двайнiк – назоўнiкi; дваякi, двайны – прыметнiк; падвоiць – дзеяслоў; падвоены – дзеепрыметнiк, форма дзеяслова; падвоiўшы – дзеепрыслоўе, форма дзеялова; абодва, дзве, другi, двое, двухтысячны, дзвесце – лiчэбнiкi; удвая, удвух, двойчы, па-другое – прыслоўi.

    6. Т.склон: Беларуссю, Нараччу, Свiцяззю, Друццю, Свiрам, Об^,ю, Сiбiр^,ю, Кем^,ю, глыб^,ю, верф^,ю, госцем, гуссю, меддзю, велiччу, радасцю, кiпенем, завяззю, шыр^,ю, ветразем, болем, квеценню, шынелем, шампунем, цытадэллю.

     7. Абы-хто, абы-якi, абыякавы, нiякi, нi з кiм, з некiм, хто-небудзь, усе-такi, дзе ж небудзь, хтосьцi, аб нечым, нi аб чым, усе роўна, як-нiяк, дзе-нiдзе, паўлiмона, паўаркуша, паў-Мiнска, анiякi, анiхто, рыба-ўюн, не хто iншы, як.

     8. Успамiнаць пра далекае i перажытае абавязкова трэба, каб ведалi пра яго не толькi мае аднагодкi на Беларусi, але i дзецi тых, хто прынес на нашу зямлю вялiкае гора, каб ведалi пра гэта i дзецi гэтых дзяцей, каб нiколi не хадзiлi заваеўнiкi на чужыя землi, каб не хмелiў iх пах чалавечай крывii пораху, каб жылi яны людскiм жыццем, а не звярыным. (Б.Сачанка)

 

Алімпіядныя заданні №3

1. Якія з прыказак і прымавак запісаны няправільна? Запішыце іх правільны варыянт. ( Максімальная колькасць балаў – 5)

1) адправіць на той свет

2) аднаго поля суніцы

3) атрута бывае горкай

4) беражонага Бог беражэ

5) вярзе грушу на вярбе

6) дзе дым, там і касцёр

7) з усіх сіл

8) з кім павядзешся, ад таго і нацерпішся

9) конь на чатырох нагах і то бяжыць

10) калі тое свята будзе

 2. Выпішыце са сказаў Янкі Купалы фразеалагізмы і вызначце, якія значэнні яны рэалізуюць. ( Максімальная колькасць балаў – 5)

1) Кіпіць работа, як нідзе, гарыць ажно яна ў руках, што знача праца ў грамадзе, які палёт, які размах! 2) Ралля падсохла, мяккай стала воўнай, ужо час узяцца за сявалку, у зямлю зярнят насыпаць жменяй поўнай. 3) У тры пагібелі гну спіну перад тым, хто сее мой пот. 4)Не ўзяць рукамі голымі таго жывога полымя, што, нібы агняцвет, вясёлымі саколамі над горамі, над доламі разносіць іскры ў свет. 5) Сеў, як той крыж на растаі, сярод пушч і поля, злажыў рукі і чакае ўсё нейкай долі.

 3. Аформіце тэкст у адпаведнасці з арфаграфічнымі і пунктуацыйнымі нормамі сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Запішыце. Вызначце стыль тэксту.

( Максімальная колькасць балаў – 5)

   Аварскія паслы смуглыя са смал..нымі валасамі заплец..нымі ў косы апран(ен, ут)ыя ў ву..кае адзенне аздобле(н, нн)ае футрам былі чорныя як гракі. Галоўны пасол каржакаваты крываногі з вачамі быццам прарэза(н, нн)ымі асакой жмурыўся пры святл(у, е) паходні пільна прыглядаючыся да славянскіх княз(ей, ёў). Дабрабыт зразумеў пасол блізарукі і (між) вольна падумаў што такі чалавек мусіць бачыць далека душою інакш (не, ня)здолее дасягнуць пастаўле(н, нн)ай мэты. (3. Дудзюк)

 4. Улiчваючы фанетычныя асаблiвасцi беларускай мовы, аб^’яднаць словы па адпаведных правiлах i назваць iх: ( Максімальная колькасць балаў – 11)

Аржаны, восень, галлё, грыбы, вугал, дзень, звер, iржа, дзясна, зялёны, калоссе, лясок, паўза, песня, увага, ураджай, слаўны, дрожджы, цемень, цётка, чапля, яшчарка.

 5. Перакладзіце на беларускую мову сказы з рускім словам “нет”. ( Максімальная колькасць балаў – 5)

1. У меня нет возможности.

2. Этого не было, нет и не будет.

3. Ты уже прочитал статью или нет?

4. Свести на нет.

5. Я ему напоминал дважды, так нет, всё мало.

 6. Выпішыце з кожнага рада слова(ы) з арфаграфічнымі памылкамі. ( Максімальная колькасць балаў – 5)

1) Шмат’ядзерны, інтэрвью, ад’ютант, Вікенцьеў, парцье;

2) кратэр, гардэроб, рэвізія, экватэр, рысора;

3) боепрыпасы, мёдаварэнне, Велікабрытанія, сямікласнік, радыястанцыя.

 7. Да слоў iншамоўнага паходжання падабраць беларускiя адпаведнiкi-сiнонiмы:

( Максімальная колькасць балаў – 8; 0,5 б. за кожнае правільна падабранае слова)

Абстрактны, аварыя, афарызм, грацыезны, карэкцыя, iспалiн, аморфны, пранонс, рэанiмацыя, рэзерв, рэзюмэ, фартуна, фiзiяномiя, фундамент, фiяска, эталон.

 8. Запішыце нумары правільных сцвярджэнняў. (( Максімальная колькасць балаў – 3)

1. У паэме “Песня пра зубра” вобраз князя Вітаўта падаецца ў якасці ідэальнага кіраўніка дзяржавы.

2. Верагодным аўтарам паэмы “Тарас на Парнасе” даследчыкі называюць К.Вераніцына.

3. Жанравай прыхільнасцю В.Быкава была паэма.

4. У творчасці М.Багдановіча вобразам-сімвалам красы і мастацтва з’яўляецца васілёк.

5. Падзеі імпералістычнай, грамадзянскай, Вялікай Айчыннай вайны паказаны ў рамане І.Мележа “Людзі на балоце”.

9. Выпішыце ў адзін слупок словы, якія маюць матэрыяльна выражаны канчатак (абазначце яго), у другі - словы з нулявым канчаткам, у трэці -словы, якія канчатка не маюць. (Максімальны бал - 3 балы (1 бал за адну правільна ўказаную групу слоў (слупок).

Валапюк, кеды, затрымацца, заклейваюць, здзірванелы, трывожна, вакцынацыя, задрамаў, піяніна, пяцьсот, БелТа, паклаўшы, твайму, караван.

Балы:

 10. Заўважце сказы з памылковым ужываннем слоў або іх граматычных формаў.

Запішыце гэтыя сказы, выправіўшы памылкі. (Максімальная колькасць = 5 балаў.

Адзін правільна запісаны сказ - 0,5 бала).

1. Ужо пачырванела першая маліна ў дзядуліным садзе.

2. Гледзячы на маладых на вяселлі, матчына сэрца радавалася і адначасна трымцела.

3. Веды і старанне - істотныя факты дасягнення поспеху.

4. Тры пятых соткі нашага агарода засадзілі памідорамі.

5. Старшыня сходу адразу паведаміў, што кворум ужо прысутнічае.

6. Над нашым верфам кружылі голубі.

7. Былое яшчэ не раз і не два адгукнецца пякучай боллю.

8. Ларывон, шануючы ўсё жывое, старанна даглядаў параненае ласяня.

9. Па бязмежным прасторам зямлі беларускай мы крочылі разам з табой не аднойчы.

10. Дзядуля хуценька выйшаў і прынёс у хату вялізную ахапку сухіх сасновых дроў.

 

 Адказы

1. 2) аднаго поля суніцы

    3) атрута бывае горкай

    7) з усіх сіл

    8) з кім павядзешся, ад таго і нацерпішся

    9) конь на чатырох нагах і то бяжыць

 2. 3. 1) Гарэць у руках — ‘хутка і спорна рабіць што-небудзь’; 2) поўнай жменяй — ‘шчодра, не шкадуючы’; 3) гнуць спіну — ‘цяжка працаваць’; 4) узяць голымі рукамі — ‘авалодаць без цяжкасці’; 5) злажыць рукі — ‘нічога не рабіць, бяздзейнічаць’.

 3. Аварскія паслы, смуглыя, са смалянымі валасамі, заплеценымі ў косы, апранутыя ў вузкае адзенне, аздобленае футрам, былі чорныя, як гракі. Галоўны пасол, каржакаваты, крываногі, з вачамі, быццам прарэзанымі асакой, жмурыўся пры святле паходні, пільна прыглядаючыся да славянскіх князёў. Дабрабыт зразумеў: пасол блізарукі (—) і міжвольна падумаў, што такі чалавек мусіць бачыць далека душою, інакш не здолее дасягнуць пастаўленай мэты.

 4. Аржаны, iржа – ужыванне прыстаўных галосных;

восень, вугал – ужыванне прыстаўных зычных;

галле, калоссе – ужыванне падоўжаных зычных;

дзень, дзясна – пераход «д» у «дз» пры змягчэннi (закон дзекання);

цемень, цетка – пераход «т» у «ц» пры змякчэннi (закон цекання);

паўза, слаўны – ужыванне санорнага зычнага ў (нескладовага);

ураджайны, ураджай – ужыванне зацвярдзелага шыпячага гука «дж»;

звер, песня – асiмiляцыя свiсцячых па мяккасцi перад наступным мяккiм зычным;

зялены, лясок – чаргаванне (пераход) «е» ў «я» ў першым складзе перад нацiскам (закон якання);

чапля, яшчарка – цвердае вымаўленне шыпячых «ч, шч »;

грыбы, увага – ужыванне i вымаўленне фрыкатыўнага «г».

 5. 1. У мяне няма магчымасці.

     2. Гэтага нет было, няма і не будзе.

     3. Ты ўжо прачытаў артыкул ці не?

     4. Звесці на нішто.

     5. Я яму нагадваў двойчы, дык не, усё мала.

 6.1) інтэрвью;

    2) кратэр, экватэр;

    3) Велікабрытанія, радыястанцыя.

 7. Абстрактны – прыблiзны, адцягнены; аварыя – крушэнне, пашкоджанне, разбурэнне; афарызм – выслоўе, крылаты выраз; грацыезны – статны, стройны, зграбны; карэкцыя – выпраўленне, частковае змяненне; iспалiн – велiкан, волат; аморфны – бесформенны, расплывiсты; пранонс – вымаўленне, гаворка праз нос; рэанiмацыя - ажыўленне, аднаўленне; рэзерв – запас, крынiца, зберажэнне; рэзюмэ – вывад, заключэнне; фартуна – удала, поспех, шчасце, лес; фiзiяномiя – аблiчча, твар, выгляд; фундамент – подмурак, аснова, падстава; фiяска - няўдача, паражэнне; эталон – узор, прыклад для параўнання (пераймання).

 8. 1,2,4

 9.

словы, якія маюць матэрыяльна выражаны канчатак	словы з нулявым канчаткам	словы, якія канчатка не маюць
кед-ы	валапюк	затрымацца
заклейва-юць	пяцьсот	трывожна
здзірванел-ы	задрамаў	піяніна
вакцынацы-я	каравай	БелТа
твай-му		паклаўшы

 10.

    1.   Ужо пачырванела першая маліна ў дзядулевым садзе.

    2.   Калі маці глядзела на маладых на вяселлі, яе сэрца радавалася і адначасна трымцела.

    3.   Веды і старанне - істотныя фактары дасягнення поспеху.

    4.     Тры пятыя сотак нашага агарода засадзілі памідорамі.

    5.   Старшыня сходу адразу паведаміў, што кворум ужо прысутнічае.

6.  Над нашай верф 'ю кружылі галубы.

    7.     Былое яшчэ не раз і не два адгукнецца пякучым болем.

    8.   Ларывон, шануючы ўсё жывое, старанна даглядаў параненага ласяня.

    9.     Па бязмежных прасторах зямлі беларускай мы крочылі разам з табой не аднойчы.

    10. Дзядуля хуценька выйшаў і прынёс у хату вялізны ахапак сухіх сасновых дроў.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Алімпіядныя заданні №1

 1. Размясціце ўсе гукі беларускай мовы на ўяўнай лесвіцы ў залежнасці ад узрастання гучнасці.

 2. Запішыце, якія беларускія назвы месяцаў адпавядаюць паняццям, аформленым з дапамогай наступных слоў:

 агароднік, бліннік, бярозавік, вясельнік, вясеннік, мёднік, мясаед, поснік, спаснік, хлебнік, шчаўнік, ягаднік.

 3. Колькі назоўнікаў тут запісана? Выпішыце іх і патлумачце, якое лексічнае значэнне яны маюць або могуць мець.

 Прыпынілася гаворка:

Вылезла з дупла вавёрка,

Мыш залезла ў сваю норку.

 4. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову, каб дзеяслоў не паўтараўся:

 открыть дверь, открыть книгу, открыть глаза, открыть бутылку, открыть собрание.

 5. У перыядычным друку часта можна сустрэць такі жарт.

 Дыялог на рынку

- Яны ў вас чорныя?

- Не, чырвоныя.

- Чаму ж яны жоўтыя?

- Таму што зялёныя.

 Пра што можа ісці тут гаворка? Якія моўныя з’явы ляжаць у аснове гэтай жартоўнай загадкі? Запішыце.

 6. Выпішыце ў табліцу са сказаў, у якіх знакі прыпынку не расстаўлены, пабочныя словы, укажыце іх значэнне.

 № сказа / Пабочныя словы / Значэнне

 1) Дзецям хацелася пачуць ад настаўніка вядома штосьці цікавае. 2) Як маці сцвярджае і я не маўчаў зайшоўся ад радасці плачам свае нараджэнне як мог адзначаў хаця шчэ нічога не бачыў. 3) Хлопцы бадай цэлы тыдзень прыходзілі да рэчкі але параход так і не прыплыў. 4) Алеська на жаль не даслухала сказанага Мар’янам. 5) Сяргей завітаў да бацькоў. Сястры аднак дома не аказалася. 6) Паверце птушкі без крылаў як і чалавека без Радзімы не бывае.

 7. Растлумачце граматычнае значэнне падкрэсленых слоў і спосаб яго выражэння.

 Браць — узяць: маленькі поні: ногі — нагі; лета змяніла восень: насіць — буду насіць.

 8. Запішыце, якіх людзей характарызуюць наступныя фразеалагізмы:

 жаба на языку не спячэцца; з ветру вяроўкі ўе; з мухамі ў носе; зух супроць мух; вецер гуляе ў галаве.

 9. Выпішыце словы з прыстаўкай а-.

 Алёс, акунацца, азімут, адхіліць, адрас, адухаўленне, адзенне, аповесць, аркуш, асваенне, асветны, асяродак, афіша, ашчаджаць.

 10. Тэкст для водгуку

 Міколу Гусоўскаму

 Класічны крой лацінскай апранахі

Хацеў трымаць славянскі ўзмах рукі.

Начэлі догмаў сонныя манахі,

І каркалі анафемы крукі.

І слухаў Рым нячутай пушчы пахі,

Туровы гром, алені бег ракі.

Ляцелі ў вырай з Белай Русі птахі,

І ў вырай вечнасці — твае радкі.

Ты з год юначых меў талан на ловы,

Сіло латыні самі рвалі словы,

Ішлі ў Еўропу з годнасцю здалёк.

Каб дум раскутасць лес не урок суровы,

Кужэльную кашулю роднай мовы

Ад забыцця замовіў васілёк.

(Р. Барадулін)

 

Адказы

1. Галосныя

 [а], [о], [э], [ы], [і], [у]

 Санорныя зычныя

 [в], [в'], [л], [л'], [н], [н'], [м], [м'],

 [р], [ў], [й]

 Шумныя звонкія зычныя

 [б], [б'], [h], [h'], [г], [г'], [д], [дз'], [дз], [дж],

 [ж], [3], [3']

 Шумныя глухія зычныя

 [п], [п'], [х], [х'], [к], [к'], [т], [ц'], [ц], [ч], [ш], [с],

 [с], [ф], [ф']

 Заўвага: [h], [h'] — фрыкатыўныя гукі [г], [г'].

 Ацэнка: максімальны бал — 5 (правільна запісаны ўсе гукі). Адзін бал здымаецца за кожныя тры прапушчаныя або няправільна размешчаныя гукі.

 2. Агароднік (пара прыбіраць усё, што вырасла ў агародзе) — верасень;

     бліннік (святкавалі масленіцу напярэдадні вялікага посту з сытай абрадавай ежай — блінамі) — люты;

     бярозавік (з’яўляюцца лісты на бярозе) — красавік;

     вясельнік (час гуляць вяселлі) — лістапад;

     вясеннік (пачатак вясны) — сакавік;

     мёднік (час нарыхтоўкі мёду) — ліпень;

     мясаед — студзень;

     поснік — снежань;

     спаснік (яблычны спас) — жнівень;

     хлебнік (заканчэнне ўборкі ўраджаю, выпечка першага хлеба з новага ўраджаю) — кастрычнік;

     шчаўнік (з’яўленне шчаўя) — май;

     ягаднік (час збіраць ягады) — чэрвень.

 Ацэнка: адна правільна запісаная пара — 0,5 бала, максімальны бал — 6.

 3. Гаворка — 1) дзелавая ці сардэчная размова; словы, выказванне аднаго з суразмоўцаў; 2) пагалоска; 3) мясцовая разнавіднасць тэрытарыяльнага, абласнога дыялекту; 4) мова як сродак зносін паміж людзьмі (звычайна пра вусную гутарковую мову).

 Дупло — 1) пустата ў ствале дрэва на месцы выгніўшай драўніны; 2) адтуліна, дзірачка ў зубе.

 Вавёрка — звярок роду млекакормячых атрада грызуноў з пушыстым хвастом, а таксама футра гэтага звярка.

 Мыш — невялікі грызун з вострай мордачкай і доўгім хвастом.

 Норка — памянш. ад нара — паглыбленне пад зямлёй, часта з некалькімі хадамі, якое вырыта жывёлінай і служыць ей жыллём.

 Норка — драпежны пушны звярок сямейства куніцавых з густой бліскучай поўсцю.

 Ацэнка: максімальны бал — 6 (1 бал за кожны назоўнік).

 4. Открыть дверь — адчыніць дзверы, открыть книгу — разгарнуць кнігу, открыть глаза — расплюшчыць вочы, открыть бу¬тылку — адкаркаваць бутэльку, открыть собрание — распачаць сход.

 Ацэнка: максімальны бал — 5 (адно правільна запісанае словазлучэнне — 1 бал).

 5. Дыялог вядзецца аб парэчках, якія бываюць і чорнымі і чырвонымі (1 бал).

 У аснове жарту ляжаць дзве моўныя з’явы:

 1) эліпсіс — пропуск часткі выказвання (параўн. поўны варыянт пытання: Гэта ў вас чорныя парэчкі?) — 2 балы;

 2) перанос значэння: слова зялёны ўжыта ў даным кантэксце ў значэнні ‘няспелы’ — 2 балы.

 Ацэнка: максімальны бал — 5.

 6.№ сказа   Пабочныя словы          Значэнне

1       вядома       Выражае ўпэўненасць, перакананасць асобы ў рэальнасці таго, пра што паведамляецца

2       як маці сцвярджае       Указвае на крыніцу аўтарства выказвання

3       Пабочных слоў няма  

4       на жаль      Выражае эмацыянальную ацэнку таго, пра што паведамляецца

5       аднак         Дапамагае ўстанавіць лагічныя адносіны паміж часткамі выказвання

6       паверце      Дапамагае звярнуцца да чытача з мэтай актывізаваць увагу або выклікаць пэўнае стаўленне да таго, што паведамляецца

 Ацэнка: адно выпісанае пабочнае слова + значэнне — 1 бал.

 7. Браць — узяць (значэнне закончанага трывання выражаецца суплетыўным спосабам — з дапамогай словаформаў, якія маюць розныя каранёвыя марфемы); маленькі поні (значэнне мужчынскага роду нескланяльнага назоўніка выражаецца сінтаксічным спосабам, на гэта ўказвае словаформа прыметніка мужчынскага роду); ногі — нагі (значэнне роднага склону адзіночнага ліку выражаецца з дапамогай націску); лета змяніла восень (у якасці спосабу выражэння граматычнага значэння назоўнага склону выступаюць лагічна-семантычныя адносіны ў сказе: восень з’яўляецца суб’ектам, а лета — аб’ектам і таму стаіць у вінавальным склоне); насіць — буду насіць (значэнне будучага часу дзеяслова выражаецца аналітычна з дапамогай дзеяслоўнай звязкі быць).

 Ацэнка: адно слова — 1 бал.

 8. Жаба на языку не спячэцца — пра балбатлівага, які не ўмее трымаць язык за зубамі; з ветру вяроўкі ўе — пра таго, хто гаворыць, сцвярджае што-небудзь без усялякіх падстаў; пра плеткара, выдумшчыка; з мухамі ў носе — пра вельмі ўпартага, капрызнага, наравістага; зух супроць мух — пра смелага, самаўпэўненага толькі сярод слабых; вецер гуляе ў галаве — пра несур’ёзнага чалавека.

 Ацэнка: адзін растлумачаны фразеалагізм — 1 бал.

 9. А-кунацца, а-духаўленне, а-дзенне, а-сваенне, а-сяродак.

 Ацэнка: два словы — 1 бал.

 

Алімпіядныя заданні №2

1. З наступнага тэксту выпішыце ўсе словы, якія складаюцца толькі з галосных і глухіх зычных гукаў.(1 слова- 1 бал)

Сціх лістапада каляровы дождж.

Яшчэ імгненне – снег зямлю атуліць.

Зацягне лёдам ціхі бацькаў Сож

І светлую Бярэзіну матулі.

Бялюткіснег- куды пагляд ні кінь.

Бялюткі снег, дакуль захопіць вока.

Ды не спыняе лёд рачную плынь.

Нябачная, ідзе яна глыбока.

2.Вызначце і запішыце, якое са значэнняў слова сухі рэалізуецца ў прыведзеных словазлучэннях.(1 значэнне- 0,5 бала)

1)Сухая кашуля-…; 2)сухі клімат-…; 3)сухі батон-…; 4)сухі куст-…; 5)сухі дзядуля-…; 6)сухі тон-…; 7)сухі пералік фактаў-…; 8)сухі лязгат металу-… .

3.Укажыце, якой часцінай мовы і якім членам сказа з’яўляюцца падкрэсленыя словы.(1 правільнае ўказанае слова -0,5 бала)

1. На змену сонечным цёплым дням прыйшлі халады. 2.Жыццё ішло, як і звычайна, крыху марудна, аднастайна, калі трушком, калі ступою, сваёю бітаю трапою. 3.Дні, і вечары, і ночы бываюць, калі не маўчаць, а гаварыць хочацца. 4.Лёгка толькі кашу есці з вялікай міскі. 5.Сын сядзеў з бацькам амаль да раніцы. 6.У сваім дзесятым класе Алена падабалася многім.

4.Вызначце тып даданай часткі ў наступных сказах.(1 сказ- 1 бал)

1.Я не заўважыў, калі мая сталасць настала. 2.Добра, калі ў хаце чысціня і парадак. 3.Не аслабяцца рукі на полі, калі поўна надзеі душа. 4.Калі ўжо сонейка прыгрэла, Антось на полі кончыў дзела і выпраг коніка сівога, сваого памочніка старога.

5.Прааналізуйце словазлучэнні. Выявіце памылкі і запішыце правільныя варыянты.(1 правільна выпісанае словазлучэнне-0,5 бала, 1 няправільна выпраўленае – (-0,5) бала)

Зубасты шчупак, прыгожы шыпоўнік, левая броў, прывезены Гран-пры, цікавы сафары, восеньская бездараж, белая рамашка, прыгожая кафля, смачнае івасі, свежая салямі, чарговая эмбарга, дарагое манто, белы вуаль, тэатральнае рэвю, опернае лібрэта, паўночна-амерыканскі грызлі, мужчынскі кашнэ, прастрэляная шынель, бабуліна камода, цёмна-вішнёвы шаль, моцная кава.

6.Выпішыце толькі тыя словы, якія маюць чатыры суфіксы. Укажыце марфемную структуру слоў.( 1 слова-1 бал)

Загіпнатызаваць, выпрабавальнік,чарнічнік, патрабавальна,канцэнтравацца, двайняткі, зацікаўленасць,барацьбіт, верхавіны, падагравальнік.

 7.Дапішыце прыказкі аб вучобе і маўленні (заключнае слова павінна рыфмавацца з адным са слоў у першай частцы прыказкі).(1 прыказка- 1 бал)

1.Узяўся за гуж, не кажы, што не … .

2.Лепш вучоны, як … .

3.Навука хоць намучыць, але жыць … .

4.Каб вады напіцца, трэба ёй … .

5.Цікавай Амілі нос … .

6.Слова давай, дык яго і … .

7.Перш папрацуй, а тады й … .

8.Ад прапанаваных слоў утварыце новыя (1 слова-1 бал)

а)прыставачна-бяссуфіксным спосабам:           б)суфіксальным:

1)зіма-                                                                         1)ажурны-

2)разнабой-                                                               2)муляць-

3)служыць-                                                               3)мысліць-

4)хапаць-                                                                 4)прас-

9.Раскрыйце дужкі і запішыце лічэбнікі словамі: (1 лічэбнік-1 бал)

На (635-ы кіламетр), з (378-тысячны войска), над (252 вёска), за (1007 замок), няма (5 з мы).

10.Запішыце прыведзеныя словазлучэнні па-беларуску.(1 словазлучэнне-1 бал)

Прийти за телеграммой, заболеть корью, тридцать два газетных экземпляра, простить его, подтрунивали над молчуном, не хуже других.

 

Адказы

1.Сціх, ціхі, Сож

2.1)Сухая кашуля- не змочаная, не мокрая; 2)сухі клімат- пазбашлены вільгаці, не сыры; 3)сухі батон- высахлы або высушаны, які страціў свежасць, сакавітасць, мяккасць; 4)сухі куст- пазбаўлены спажыўных сокаў, засохлы, амярцвелы; 5)сухі дзядуля- хударлявы, які мае сухарлявы склад цела; 6)сухі тон – пазбаўлены душэўнай цеплыні, дабрыні; неласкавы, непрыветны; 7)сухі пералік фактаў- скупы, лаканічны; 8)сухі лязгат металу- пазбаўлены гучнасці, мяккасці.

3.На змену-прыназоўнік; трушком-прыслоўе, акалічнасць; калі-прыслоўе-акалічнасць; есці-дзеяслоў(інфінітыў), дапаўненне; амаль- часціца; дзесятым – лічэбнік, азначэнне.

4.1)дапаўняльная; 2)дзенікавая; 3)умовы; 4)часу.

5.Прыгожая шыпшына, левае брыво, цікавае сафары, белы рамонак, смачная івасі, чрговае эмбарга, белая вуаль, паўночнаамерыканскі грызлі, мужчынскае кашнэ, прастрэлены шынель.

6.Вы-праб-ав-а-льн-ік, па-траб-ав-а-льн-а, дв-ай-н-ят-к-і, бар-а-ць-б-іт.

7.1)Не дуж; 2)залачоны; 3)навучыць; 4)пакланіцца; 5)прышчамілі; 6)трымай; 7)патанцуй.

8.Прыставачна-бяссуфіксны                                         суфіксальны

-зіма-азімы                                                                  -ажурны-ажурнасць

-разнабой- уразнабой                                                  -муляць-мулкі

-служыць-паслуга                                                        -мысліць- мысленне

-хапаць- недахоп                                                         -прас-прасаваць

9.На шэсцьсот трыццаць пятым кіламетры; з трохсотсямідзесяці васьмітысячным войскам; над двумастамі пяццюдзесяццю дзвюма вёскамі; за адной тысячай сямю замкамі; няма пяцярых з нас.

10.Прыйсці па тэлеграму, хварэць на адзёр, трыццаць два газетныя экзэмпляры, дараваць яму, пакеплівалі з маўчуна, не горш за іншых.

 

 Алімпіядныя заданні №3

1. Адзначце сказы, у якіх словазлучэнні з займеннікам самы (самая, самае) выражаюць ‘меру, ступень праяўлення якасці, прыметы дзеяння’. (0,5 б. за кожны правільны адказ).

1) Настала часіна другая, усё родніцца сёння хутчэй, а самая радасць людская, што сэрцы да сэрцаў бліжэй. (П. Броўка)

2) Вінгеля мы ўбачылі ў самай гушчыні кустоў. (К. Чорны)

3) Гарохам сыпле Богут словы, а самы тон яго прамоў то памяркоўны, то суровы. (Якуб Колас)

4) “Адтуль, адтуль заходзь — там самая рыба ходзіць!” — радзіць дзед. (М. Лынькоў)

5) Другая частка песні была спакайнейшая, але самы спеў яшчэ мацней хапаў за сэрца. (Якуб Колас)

 2. Адзначце сказы з сінтаксічнымі памылкамі. (1 б. — за кожны правільны адказ).

1) Хтось з хлопчыкаў імчыцца стралою па стоража.

2) Водпуск па догляду за дзіцём у нашай краіне будзе павялічаны.

3) Дзеці заехалі ў санаторый «Крыніца», што ў дваццаці кіламетрах ад Мінска.

4) Да 80% студэнтаў вымушаны падзарабляць на баку нават у разгар экзаменацыйнай сесіі.

5) У дзверы званілі доўга, больш за пяць хвілін.

 3.У якіх сказах правільна падкрэслены дзейнікі? Адзначце. (1 б. — за кожны правільны адказ).

1) Шасцікласнік Сярожа любіць спяваць пад гітару.

2) Прыгожая птушка бусел.

3) Уменне слухаць – няпростая справа.

4) Дзед з унукам пайшлі на возера.

5) Няхай кожны з прысутных напіша колькі слоў.

 4.Адзначце характарыстыкі, якія адпавядаюць наступнаму тэксту: (0,5 б. — за кожны правільны адказ).

1) тып тэксту – апісанне;

2) стыль тэксту – мастацкі;

3) адным са сродкаў сувязі сказаў у тэксце з’яўляецца непаўната сказаў;

4) сувязь сказаў у тэксце – паралельная;

5) форма маўлення – маналог.

          У цішыні, святле і холадзе ля яблыні, прысеўшы на гурбе, абгрызаў маладую галінку заяц. Іван, стараючыся, каб не трэснуў пад нагамі намёрзлы ля парога лядок, адступіў крок назад, нячутна націснуў на язычок клямкі, адчыніў дзверы, ступіў у сенцы і адтуль ужо хуценька шуснуў у хату, ухапіў з кута пры печы стрэльбу, мацнуў у пячурцы рукавіцы, выграб з шуфляды стала набоі. Асцярожна выглянуў: заяц па-гаспадарску сядзеў ля ўмеценай у снег яблыневай галіны і карміўся. Застаючыся ў цяні, Іван рушыў да саду.

 5.Выпішыце толькі тыя словы, якія маюць чатыры суфіксы. Укажыце марфемную структуру слоў.( за кожнае правільна выпісанае слова-1 бал)

Загіпнатызаваць, выпрабавальнік, чарнічнік, патрабавальна, канцэнтравацца, двайняткі, зацікаўленасць, барацьбіт, верхавіны, падагравальнік.

 6.Вызначце тып даданай часткі ў наступных сказах.(за кожны правільны адказ- 1 бал)

1.Я не заўважыў, калі мая сталасць настала.

2.Добра, калі ў хаце чысціня і парадак.

3.Не аслабяцца рукі на полі, калі поўна надзеі душа.

4.Калі ўжо сонейка прыгрэла, Антось на полі кончыў дзела і выпраг коніка сівога, сваого памочніка старога.

 7.З наступнага тэксту выпішыце ўсе словы, якія складаюцца толькі з галосных і глухіх зычных гукаў.(за кожнае правільна вызначанае слова- 1 бал)

Сціх лістапада каляровы дождж.

Яшчэ імгненне – снег зямлю атуліць.

Зацягне лёдам ціхі бацькаў Сож

І светлую Бярэзіну матулі.

Бялюткіснег- куды пагляд ні кінь.

Бялюткі снег, дакуль захопіць вока.

Ды не спыняе лёд рачную плынь.

Нябачная, ідзе яна глыбока.

 8. Запішыце, якіх людзей характарызуюць наступныя фразеалагізмы: (за кожнае правільна вызначанае значэнне —0,5 б)

Жаба на языку не спячэцца;

з ветру вяроўкі ўе;

з мухамі ў носе;

зух супроць мух;

вецер гуляе ў галаве.

 9. Характэрнай рысай беларускай літаратуры часоў Сярэднявечча з’яўляецца: (за правільна вызначаную характэрную рысу — 0,5 б.)

а) пашырэнне гуманістычнага светаўспрымання і светаадчування;

б) непасрэдная сувязь твораў з антычнай міфалогіяй;

в) цесная сувязь твораў з хрысціянскім веравучэннем;

г) шырокае ўвядзенне кнігі ў школькую адукацыю;

д) пашырэнне ілюстраванага кнігадрукавання.

 10. Пра пэўны твор вядома, што ў ім некалькі асноўных герояў, якія прадстаўляюць перакрыжаваныя сюжэтныя лініі; падзеі адбываюцца на працягу 34 гадоў у розных краінах; у тэксце шмат лірычных адступленняў і пейзажных замалёвак. Жанр такога твора: (За правільна вызначаны жанр — 1 б.)

а) авантурная аповесць;

б) гістарычная драма;

в) прыгодніцкае апавяданне;

г) гістарычны раман;

д) драматычная паэма.

 

Адказы

 1. 1. Настала часіна другая, усё родніцца сёння хутчэй, а самая радасць людская, што сэрцы да сэрцаў бліжэй. (П. Броўка)

     2. Вінгеля мы ўбачылі ў самай гушчыні кустоў. (К. Чорны)

     4. “Адтуль, адтуль заходзь — там самая рыба ходзіць!” — радзіць дзед. (М. Лынькоў)

 

2. 1) Хтось з хлопчыкаў імчыцца (ляціць)стралою па стоража.

    3) Дзеці заехалі (прыехалі) ў санаторый «Крыніца», што ў дваццаці кіламетрах ад Мінска.

    4) Да 80% студэнтаў вымушаны падзарабляць(зарабляць) на баку нават у разгар экзаменацыйнай сесіі.

 3. 2) Прыгожая птушка бусел.

     5) Няхай кожны з прысутных напіша колькі слоў.

 4. 2) стыль тэксту – мастацкі;

     4) сувязь сказаў у тэксце – паралельная;

     5) форма маўлення – маналог.

 5. Вы-праб-ав-а-льн-ік, па-траб-ав-а-льн-а, дв-ай-н-ят-к-і, бар-а-ць-б-іт.

 6.1)дапаўняльная; 2)дзенікавая; 3)умовы; 4)часу.

 7. Сціх, ціхі, Сож

 8. Жаба на языку не спячэцца — пра балбатлівага, які не ўмее трымаць язык за зубамі;

з ветру вяроўкі ўе — пра таго, хто гаворыць, сцвярджае што-небудзь без усялякіх падстаў; пра плеткара, выдумшчыка;

з мухамі ў носе — пра вельмі ўпартага, капрызнага, наравістага;

зух супроць мух — пра смелага, самаўпэўненага толькі сярод слабых;

вецер гуляе ў галаве — пра несур’ёзнага чалавека.

 9. в) цесная сувязь твораў з хрысціянскім веравучэннем;

 10. д) драматычная паэма.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Алімпіядныя заданні №1

 1. Складзі “гукавыя прапорцыі”.

 пара – кара = _______ – кот

 маса – ________ = ваду – вяду

 забіраць – сабіраць = зяць – _______

 грам – храм = борт – ________

 2. Перакладзі словазлучэнні на беларускую мову.

Золотая медаль — _____________________________________

 Белая ромашка — _____________________________________

 Высокий тополь — ____________________________________

 Злой гусь — __________________________________________

 Широкая степь — _____________________________________

 3. Раскрый дужкі і запішы словазлучэнні.

 Іграць на (раяль) ________________

 Па (вуліцы) _______________ гарадоў

 З генералам (Барысаў) _____________________

 Працаваць на (фабрыка) ___________________

 Аб вядомым (паэт)________________________

 4. Запішы лічэбнікі словамі.

 42 __________________________________________ вучнямі

Няма 856 ________________________________________ вучняў

Аб 79 ________________________________________вучнях

Звыш 763_____________________________________ падручнікаў

Не менш за 234 ________________________________ рублі

 5. Праз сінонімы ці апісальна растлумач значэнне слоў, якія абазначаюць назвы беларускага адзення.

 Панёва _______________________________________

 Пасталы ______________________________________

 Жупан________________________________________

 Нагавіцы______________________________________

 Магерка ______________________________________

 6. З якімі назоўнікамі трэба спалучыць дзеясловы і прыметнікі, каб атрымаліся фразеалагізмы.

 Ламаць ____________,

 блізкі __________,

 _________надзённы,

 прыкусіць ______________,

 востры на ___________ .

 7. Вызначы сінтаксічную ролю неазначальнай формы дзеяслова.

 Дзетак узгадаваць – не грыбоў назбіраць. Стомленасць хіліла да думкі заначаваць тут. Прыходзілі ўначы зайцы пажывіцца горкай карой. Вучні папрасілі госця пасадзіць дрэва.

 8. Прачытай тэкст, устаў прапушчаныя літары і знакі прыпынку.

В..сёл…. гэтая кр..нічка. Бурліць плюск..ча ў ёй вада. В..рбалоз прасцірае да яе свае галіны. Імклівымі ручаінкамі перал..ваецца сц..кае з яе ў раку крыштальн…. вада і магутн…. рака нібы пр..слух..ўваецца да яе г..ману. Расц..каецца вада па п..ску і траве а крынічка заўсёды поўн…..

 9. Вызначы:

Тып маўлення____________________, стыль _________________.

Кампазіцыйная схема: _____________________________________

_________________________________________________________

10. Укажы марфемы, з якіх складаюцца словы.

Словы      Прыстаўка          Корань      Суфікс       Канчатак   Постфікс

Адчувалася                                             

Спачатку                                        

Ручаінка                                         

Насценны

Алімпіядныя заданні №2

1.Выпішыце словы, у якіх побач знаходзяцца два галосныя гукі

Маёр, лаурэат, аазіс, саюзнікі, каланіяльны, вераб’іны, рытуал, Клеапатра, піяніна, іанізацыя, баец, серыял, тэарэма.

2.Устаўце прапушчаныя літары.

Д…путат, вор…ва, Зар…чча, зарач…нец, зел…наваты, кал…ктыу, кал…ндар, л…сніковы, л…гчэйшы, с…мнаццаць.

3.Размясціце сінонімы-прыметнікі у парадку ўзмацнення прыметы.

а)імклівы,хуткі, шустры;

б)насцярожаны, асцярожны, абачлівы;

в)збялелы, бледны, бяскроўны, васкавы.

4.Падбярыце беларускія адпаведнікі да слоу.

Фінал, арфаграфія, актуальны, красворд, глабальны.

5.Дапасуйце лічэбнікі да назоунікау

а) (адзін, адна, адно, адны) дзеці, чалавек, кніга, заданне, вароты;

б) (два, дзве, абодва, абедзве, двое) дом, суткі, кіламетр, спартсмен;

в) (чацвёра, чатыры) студэнт, дзяўчына, сані, вуліца, веска;

г) (восем, васьмёра) кураняты, бяроза, гектар, мужчына, футбаліст.

6.Ад дзеясловау утварыце форму 2-ой асобы множнага ліку

Весці, жыць, сядзець.

7.Перакладзіце на беларускую мову:

Железнодорожная насыпь, горькая полынь, спелая черника, третья перепись, кислый щавель, клюква крупнее брусники, эта книга интереснее той, летние ночи короче зимних.

8.Вылічы слова:

Кніга : кніг = лічба: ?

Краіна : краін = школа: ?

Рака : рэк = птушка: ?

Моцны : ? = ? : вышэйшы

Чэрвень : чэрвеньскі = Разань : ?

9.Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Вызначце асноўную думку тэксту, тып маўлення, стыль.

Если имеешь время подумать, прежде чем начинать говорить, то подумай, стоит ли, нужно ли говорить то, не может ли повредить кому-нибудь то, что ты хочешь сказать. И большей частью бывает так, что если подумаешь, то и начнешь говорить.                                                        

                                                                                                                          Лев Толстой

 10. Патлумачце, чаму пажаданне “Бывайце здаровыя!” можа пакрыўдзіць настаўніка, а словы “Перадавайце прывітанне брату!” могуць выклікаць здзіўленне?

 

Алімпіядныя заданні №3

1. Прачытайце сказы.

А)Па анкетных дадзеных яны людзі іншай нацыянальнасці, але зямля беларуская ім родная, і мова не чужая.

Б)Такой неабходнай стала беларуская мова не т олькі беларусам.

В)Яна матчына перш за ўсё для тых, хто нарадзіўся і вырас на зямлі, дзе гавораць, думаюць, пяюць, радуюцца і гаруюць на гэтай мове.

Г)Матчына мова тая, якую з маленства пачуў ад маці, бацькі, ад старэйшых братоў і сясцёр, ад суседа і добрага таварыша.

Д)Родная яна і рускім, і яўрэям, і прадстаўнікам іншых народаў, што спакон веку жылі і жывуць у сапраўдным беларускім асяроддзі.

1.1. Запішыце нумары літар у такой паслядоўнасці, каб атрымаўся звязны тэкст.

1.2.Дайце загаловак тэксту.

 2.Запішыце, што абазначаюць наступныя выразы адным словам-дзеясловам:

• Папаў пад пяту —
• Душа ў пяткі ўпала —
• Толькі пяты адсвечваюць —
• Лізаць пяты —
• Не паспеў пяты пагрэць —
• Бегчы па пятах —

 3.Пабудуйце 4 сказы, у якіх неазначальная форма дзеяслова працаваць была б:

• Дзейнікам,
• выказнікам
• азначэннем,
• акалічнасцю

 4.Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову так, каб дзеяслоў не паўтараўся:

• открыть дверь —
• открыть книгу —
• открыть глаза —
• открыть бутылку —
• открыть собрание —

 5. Размясціце сінонімы-прыметнікі ў парадку ўзмацнення прыметы.

А)імклівы, хуткі, шустры;

Б)насцярожаны, асцярожны, абачлівы;

В)збялелы, бледны, бяскроўны, васкавы.

 6. Падбярыце да фразеалагізмаў блізкія паводле значэння прыслоўі:

• непачаты край —
• як снег на галаву —
• усёй душой —
• з усіх ног —
• гады ў рады —

 7. Вызначце якім шляхам утвораны словы і ад якіх:

Высока, унізе, двойчы, па-мойму, навостраны.

 8.Перакладзіце на беларускую мову:

Земляника вкуснее клубники; мёд слаще сахара; смеяться над нею; жениться на хорошей девушке; беспокоиться о детях.

 9.Вызначце, што агульнага ў згрупаваных дзеяловах:

• вісіць, ляжыць, стаіць;
• думай, загадай, прачытай;
• збудаваць, змайстраваць, спісаць;
• імчацца, купацца, старацца;
• выправіць, замяніць, папрасіць

 10. Патлумачце, чаму пажаданне “Бывайце здаровыя!” можа пакрыўдзіць настаўніка, а словы “Перадавайце прывітанне брату!” могуць выклікаць здзіўленне?

 

 Алімпіядныя заданні №4

1. Запішыце назву: (Максімальная колькасць балаў — 3; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

1.Найменшай граматычнай моўнай адзінкі, якая выражае пэўнае значэнне.

2.Марфемы - агульныя часткі роднасных слоў.

3.Часткі слова, якое выражае яго індывідуальнае лексічнае значэнне.

4.Марфемы, якая звычайна знаходзіцца ў слове пасля канчатка ці формаўтваральнага суфікса.

5.Марфемы, якая ніколі не сустракаецца ў нязменных формах.

6.Злучальнага элемента, які звычайна размешчаны паміж каранямі ў складаных словах.

 2.Укажыце колькасць гукаў у прапанаваных сказах: (Максімальная колькасць балаў — 3,5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

Сказ	Гук	Колькасць
1)Каласок да каласка - і зараз жа снапоў сцірта.	[с]
2)Горш, калі баішся : і ліха ж не мінеш, і надрыжышся.	[ш]
3)Без галавы, што без рук.	[а]
4)Не адцягнеш, як ката ад мышы.	[т]
5)Людзі і сякерай голяцца, а мы і брытвай не ўмеем.	[й]
6)Калі дзед - ёсць і абед, няма дзеда - няма і абеда.	[д]
7)Не скачы на высокія горы, бо на нізкія сядзеш.	[с]

 3. Выпішыце словы, якія ўтвораны складана-суфіксальным спосабам. (Максімальная колькасць балаў — 4; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

   Металарэжучы, двухрадкоўе, філфак, малаверагодны, чатырохпавярховы, абібок, школа-інтэрнат, фотаапарат, пяцітонны, жалезабетонны, трохмільённы, своеасаблівасць, бульбакапалка.

 4. Падбярыце прыметнікі да назоўнікаў. Утварыць словазлучэнні. (Максімальная колькасць балаў — 2,4; па 0,2 б. за кожнае правільна ўтворанае словазлучэнне)

… подпіс, …журы, … шымпанзэ, ... гусь, … боль, … Нарач, … філе, … канфеці , … тарнада, … салямі, … герань, … Антарыо.

 5. Выпішыце няправільна сканструяваныя словазлучэнні, выправіце іх. (Максімальная колькасць балаў —4,8 б.; па 0,3 б. за кожнае правільна выпісанае словазлучэнне;0,5 б. за кожнае выпраўленне)

Камяністая дарога, квактанне жаб, дажджлівы плашч, цікаўны твор, драпежныя птушкі, дыялектычны атлас, несуцяшальныя словы, яблычны сад, прыгодніцкі раман, пясочны бераг, ягадная паляна, дзейны сродак, балотная мясцовасць.

 6. Вызначыць сінтаксічную ролю неазначальнай формы дзеяслова ў сказах. (Максімальная колькасць балаў — 2,5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

 1.Няхай паслужыць мне здароўе, як пілігрыму кій дарожны.

 2.Камандзір перадаў загад спыніцца.

 3.Трымаць сябе ў руках заўсёды нялёгка.

 4.Брат летам паедзе паступаць у палітэхнічную акадэмію.

 5. Лясныя рэкі вучылі плаваць, а лес карміў нас, сушыў анучы.

 7. Прачытайце сказы.

А)Па анкетных дадзеных яны людзі іншай нацыянальнасці, але зямля беларуская ім родная, і мова не чужая.

Б)Такой неабходнай стала беларуская мова не толькі беларусам.

В)Яна матчына перш за ўсё для тых, хто нарадзіўся і вырас на зямлі, дзе гавораць, думаюць, пяюць, радуюцца і гаруюць на гэтай мове.

Г)Матчына мова тая, якую з маленства пачуў ад маці, бацькі, ад старэйшых братоў і сясцёр, ад суседа і добрага таварыша.

Д)Родная яна і рускім, і яўрэям, і прадстаўнікам іншых народаў, што спакон веку жылі і жывуць у сапраўдным беларускім асяроддзі.

7.1. Запішыце нумары літар у такой паслядоўнасці, каб атрымаўся звязны тэкст.

7.2.Дайце загаловак тэксту. (Максімальная колькасць балаў — 5,5; 5 б. за правільна ўтвораны тэкст; 0,5 б. за загаловак)

 8.Запішыце, што абазначаюць наступныя выразы адным словам-дзеясловам:

• Душа ў пяткі ўпала —
• Толькі пяты адсвечваюць —
• Лізаць пяты —
• Бегчы па пятах —

 9. Адзначце сказы, у якіх ёсць фразеалагізмы. Запішыыце ix лексічнае значэнне. (За кожны правільна знойдзены фразеалагізм — 0,2 бала; за кожнае правільна растлумачанае значэнне фразеалагізма — 0,4 бала; мінімальная колъкасцъ балаў — 2,4.)

1) Цяпер я пачынаю разумець, што, рыхтуючы нас на камандзіраў, там даволі моцна закручвалі гайкі (І.Шамякін).

2) У колах аўтамабіля Васіль моцна пазакручваў гайкі.

3)Маці парсючкам дала пaecцi гарбуза.

4)Ганну асабліва трывожыла тое, што Глушакі —сваты неабыякія, iм не так проста даць гарбуз, паказаць, як ісці, адкуль прыйшлі,нi з чым (I. Мележ).

5)Віця ў адказ каменем кінуў i стаў маўчаць.

6) У нас сяброў усюды шмат, а ўслед — ніхтo не кіне камень (У. Дубоўка).

7) Няхай падзякуе яшчэ, што замужам за табой, інакш паказалі б ёй немцы дзе paкi зімуюць (М. Лынькоў).

8) На беразе ціхай paкi Міця паказаў сябрам тое месца, дзе звычайна зімуюць ракі.

 10. Выпраўце памылкі, дзе ёсць, ва ўжыванні і напісанні дзеепрыметнікаў. Запішыце ix у адпаведнасці з нормамі сучаснай літаратурнай мовы. (За кожнае правільна запісанае слова — 0,3 бала; максімалъная колъкасцъ балаў — 2,4.)

1) Пафарбаванныя сцены;

2) пішучы вучань;

3) зламатая кветка;

4) пішчачая цацка;

5) вывезенныя дровы;

6) прыйшоўшы чалавек;

7) склеяны стол;

8) засеенае поле;

9) падмецены двор;

10)сплецены кошык.

 Адказы

1. 1) канчатак; 2) корань; 3) аснова; 4) постфікс; 5) канчатак; 6) інтэрфікс (злучальны галосны)

 2. 1— 4; 2— 2; 3— 2; 4— 2; 5— 5; 6— 2; 7— 3.

 3. Металарэжучы, двухрадкоўе, чатырохпавярховы, пяцітонны, жалезабетонны, трохмільённы, своеасаблівасць, бульбакапалка.

 4.

5. Дажджлівы плашч — дажджавы плашч, цікаўны твор— цікавы твор, яблычны сад — яблыневы сад, пясочны бераг — пясчаны бераг, дзейны сродак— дзейсны сродак, балотная мясцовасць— балоцістая мясцовасць.

 6. 1— выказнік; 2— азначэнне; 3— дзейнік; 4— акалічнасць; 5— дапаўненне.

 7. Г В Б Д А

 8.

• Душа ў пяткі ўпала — спужацца
• Толькі пяты адсвечваюць —уцякаць
• Лізаць пяты — прыслужваць
• Бегчы па пятах —праследаваць

 9.

1) Цяпер я пачынаю разумець, што, рыхтуючы нас на камандзіраў, там даволі моцна закручвалі гайкі (І.Шамякін). (павышаць патрабаванні да кагосьці, узмацняць строгасць)

4) Ганну асабліва трывожыла тое, што Глушакі — сваты неабыякія, iм не так проста даць гарбуз, паказаць, як ісці, адкуль прыйшлі, нi з чым (I. Мележ). ( адмовіць таму, хто сватаецца)

6) У нас сяброў усюды шмат, а ўслед — ніхтo не кіне камень (У. Дубоўка). (Абгаварыць, абвінаваціць, асудзіць)

7) Няхай падзякуе яшчэ, што замужам за табой, інакш паказалі б ёй немцы дзе paкi зімуюць (М. Лынькоў). (Правучыць, жорстка пакараць).

 10.

1) Пафарбаваныя сцены;

2) вучань, які піша;

3) зламаная кветка;

4) цацка, якая пішчыць;

5) вывезеныя дровы;

6) чалавек, які прыйшоў;

7) склеены стол;

8) засеянае поле;

9) падмецены двор;

10)сплецены кошык.

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Алімпіядныя заданні №1

 1. Прааналізуйце словазлучэнні. Выявіце памылкі і запішы правільныя варыянты.

 Прыгожы шыпоўнік, зубасты шчупак, левая броў, белая рамашка, прыгожая кафля, мужчынскі кашне, дарагое манто, прастрэленая шынель.

 2.Запішыце ў алфавітным парадку назвы абласных цэнтраў Беларусі.

 3. Дапішыце прыказкі (заключнае слова павінна рыфмавацца з адным са слоў у першай частцы).

 Вучыся, нябожа, вучэнне _____________________

Навука хоць намучыць, але жыць _______________

Каб вады напіцца, трэба ёй ____________________

Цікаўнай Амілі нос ___________________________

Слова давай, дык яго і ________________________

 4. Ад прапанаваных слоў утварыце новыя:

 Прыставачна-суфіксальным спосабам

Казырок               Дарога                    Бераг

 Суфіксальным спосабам:

Мысліць               Прас               Метр

 5. Укажыце лічбай колькасць гукаў і літар у словах.

 Сур’ёзны – __________ літар, _________ гукаў;

Ілья – __________ літар, _________ гукаў;

Разводдзе– __________ літар, _________ гукаў;

Дзядзька– __________ літар, _________ гукаў;

Зацішша – __________ літар, _________ гукаў.

 6. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову, каб дзеяслоў не паўтараўся.

Открыть дверь                   Открыть глаза

Открыть книгу                  Открыть собрание

 7. Выпішыце словы з прыстаўкай а-

 Авёс, адужаць, ажыць, ажыны, акула, акіян, акоп, акенца, акуць.

 8. Запішыце прыказкі ў адпаведнасці з патрабаваннямі арфаграфіі.

 Трэба пут солі зъесьці, каб пазнадзь чэлавека.

Раней узтанеж – болей зробіж.

Хвалілася рэцька, жто зь мёдам смачная.

9. Якім членам сказа з’яўляюцца выдзеленыя назоўнікі.

 1) Да слёз крануў мяне расказ старога чалавека.

2) Трактар «Беларусь» вядомы ў многіх краінах свету.

3) Цябе, Беларусь, я шчасліваю бачу.

4) Усмешка прабегла па твары Люсі.

 10. Да якога тыпу і стылю маўлення належыць тэкст?

    Пасля полудня Аня пайшла ў лес па ягады.

    Хораша летам у лесе!. Стаіць млосная, з густым пахам соснаў, цішыня. На палянцы – чырвоныя россыпы суніц. Аня збірае ягаду за ягадай у вялізны лазовы кораб.

   Аня любіць і ведае лес. Ёй тут знаёма кожная мясцінка.

   З поўным корабам суніц вяртаецца Аня ў вёску.

 Тып _______________________ Стыль______________________

 

Алімпіядныя заданні №2

1. Прачытайце сцвярджэнні ў левым слупку і суаднясіце іх з прыкладамі з правага слупка. Адказ запішыце. (Максімальная колькасць балаў — 2,5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

А) Словы з прыстаўнымі гукамі	1) казала, спявала, човен
Б) Словы (фанетычныя словы) з падоўжанымі гукамі	2) клуб, адскрэбла, народ
В) Словы, у якіх два аднолькавыя гукі, што стаяць побач, вымаўляюцца як асобныя гукі	3) без шуму, з жонкай, калоссе
Г) Словы, у якіх звонкі зычны аглушаецца	4) гэтулькі, імкненне, вобад
Д) Словы, пры змене якіх [л] [в] чаргуюцца з [ў]	5) паддувала, шматтыражка, аддалі

 2.Спалучыце паронімы дажджавальны—дажджавы—дажджлівы з адпаведнымі ім словамі. Спалучэнні запішыце. (Максімальная колькасць балаў — 4; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

(Дажджавальны, дажджавы, дажджлівы) чэрвень, чарвяк, плашч, устаноўка, вада, імгла, восень, машына.

 3. Раскрыйце дужкі і пастаўце назоўнікі ў форме:

а) роднага склону адзіночнага ліку;   б) меснага склону адзіночнага ліку.

(Максімальная колькасць балаў — 5; па 0,25 б. за кожны правільны адказ)

а) Няма (град, метр, ячмень, хлеб, акіян, пясок, спакой, грып, назоўнік, край)

б) Думаць аб ( поле, герой, рука, рэчка, дачка, дарога, завіруха, мяжа, чытач, зямля).

 4. 1) Устаўце ў фразеалагізмы прапушчаныя кампаненты-лічэбнікі ў патрэбнай склонавай форме. Запішыце.

     2) Устанавіце адпаведнасць паміж словазлучэннямі і іх значэннямі.

(Максімальная колькасць балаў — 6; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

А) іграць … скрыпку	1) да поўнай знямогі, стомы працаваць
Б) за … пячаткамі	2) быць недаступным, прыхаваным
В) да … поту	3) тое, што можа скончыцца добра і дрэнна
Г) палка з … канцамі	4) выканаць адначасова дзве розныя справы
Д) адным стрэлам забіць … зайцаў	5) займаць галоўнае становішча ў чым-небудзь
Е) у … сценах (сядзець, жыць)	6) не маючы ні з кім зносін, у адзіноце

 5. Запішыце словы ў фанетычнай транскрыпцыі. (Максімальная колькасць балаў — 5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

Людскі, ад’езд, возчык, лётчык, счарсцвелы, салаўі, прыязджаць, купаешся, разжыцца, ласьён.

 6. Устанавіце адпаведнасць паміж назоўнікамі і іх характарыстыкамі. Адказ запішыце, спалучаючы літары і лічбы. (Максімальная колькасць балаў — 2; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

А. Запіс	1. Назоўнік агульнага роду
Б. Акуляры	2. Не мае роду
В. Задзіра	3. Назоўнік жаночага роду
Г. Золата	4. Адрозніваецца ў родзе ад рускага адпаведніка
	5. Не мае формы множнага ліку

 7. Уважліва прачытайце тэкст дыктанта, напісанага вучнем шостага класа. Запішыце тэкт, выпраўляючы дапушчаныя арфаграфічныя памылкі. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя знакі прыпынку. (Максімальная колькасць балаў — 6; па 0,5 б. за кожны правільны адказ; за кожную памылку здымаецца 0,5 б)

   Прыгрела сонейка. С палёў і лясоў сыйшоў снег. На палянках зъявіліся блакітные пралескі. Убачыла іх Каця і нарвала букетік вясновых кветак. Пакуль яна бегла дадому, кветкі завялі і заплюшчылі вочкі.

Дзяўчынка наліла у слоік вады і паставіла на падаконік, дзе было невялікае люстэрка. Неўзабаве кветкі ажылі паднялі галоўкі.

— Глядзі дачушка як хораша расцвілі твае пралескі, — сказала маці.

— Гэта яны перад люстэркам прыхарошваюца, — весела атказала Каця.

 8. Да запазычаных слоў з левага слупка падбярыце сінонімы з правага слупка, запішыце парамі. (Максімальная колькасць балаў — 5,5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

калекцыянер                      іншасказальны

афіша                                 памочнік

вернісаж                             падарунак

антракт                              беспарадак

прэзент                              развіццё

біяграфічны                        выключны

эвалюцыя                           аб’ява

асістэнт                              збіральнік

алегарычны                        выстава

унікальны                           перапынак

анархія                               жыццеапісальны

 9. Замест словазлучэнняў запішыце ўтвораныя ад іх складаныя прыметнікі. (Максімальная колькасць балаў — 5,5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

Поўны маштаб, шырокі твар, захад Беларусі, сэрца і сасуды, восем паверхаў, сорак мільёнаў, трыста гадоў, добрыя суседзі, добрай якасці, радавацца жыццю, апісанне зямлі.

 10. Пададзены прозвішчы беларускіх пісьменнікаў. Замест пропускаў запішыце іх імёны. (Максімальная колькасць балаў — 3; па 0,5 б. за кожнае імя)

….. Багдановіч, …… Барадулін, ….. Баршчэўскі, ….. Броўка, ….Караткевіч, …. Лынькоў.

 

Адказы

 1. А 4, Б 3, В 5, Г 2, Д 1.

 2. Дажджавальная ўстаноўка, машына; дажджавы чарвяк, плашч, дажджавая вада, імгла; дажджлівы чэрвень, дажджлівае надвор’е.

 3. Няма граду, метра, ячменю, хлеба, акіяна, пяску, спакою, грыпу, назоўніка, краю;

   Думаць аб полі, герою, руцэ, рэчцы, дачцэ, дарозе, завірусе, мяжы, чытачу, зямлі.

 4. Іграць першую скрыпку, за сямю пячаткамі, да сёмага (дзясятага) поту, палка з двума канцамі, адным стрэлам забіць двух зайцаў, у чатырох сценах (сядзець, жыць).

 5.

 6. А 4, Б 2, В 1, Г 5.

 7.   Прыгрэла сонейка. З палёў і лясоў сы\шоў снег. На палянках з’явіліся блакітныя пралескі. Убачыла іх Каця і нарвала букецік вясновых кветак. Пакуль яна бегла дадому, кветкі завялі і заплюшчылі вочкі.

Дзяўчынка наліла ў слоік вады і паставіла на падаконнік, дзе было невялікае люстэрка. Неўзабаве кветкі ажылі паднялі галоўкі.

— Глядзі, дачушка, як хораша расцвілі твае пралескі, — сказала маці.

— Гэта яны перад люстэркам прыхарошваюцца, — весела атказала Каця.

 8. Калекцыянер — збіральнік, афіша — аб’ява, вернісаж — выстава, антракт — перапынак, прэзент — падарунак, біяграфічны — жыццеапісальны, эвалюцыя — развіццё, асістэнт — памочнік, алегарычны — іншасказальны, унікальны — выключны, анархія — беспарадак.

 9.Поўнамаштабны, шыракатвары, заходнебеларускі, сардэчна-сасудзісты, васьміпавярховы, саракамільённы, трохсотгадовы, добрасуседскі, дабраякасны, жыццярадасны, землеапісанне.

 

 Алімпіядныя заданні №3

 1. Укажыце лічбай колькасць гукаў і літар у словах. (Максімальная колькасць балаў — 5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

Сур’ёзны – __________ літар, _________ гукаў;

Ілья – __________ літар, _________ гукаў;

Разводдзе– __________ літар, _________ гукаў;

Дзядзька– __________ літар, _________ гукаў;

Зацішша – __________ літар, _________ гукаў.

 2. Прачытайце сцвярджэнні ў левым слупку і суаднясіце іх з прыкладамі з правага слупка. (Максімальная колькасць балаў — 2,5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

А) Словы з прыстаўнымі гукамі	1) казала, спявала, човен
Б) Словы (фанетычныя словы) з падоўжанымі гукамі	2) клуб, адскрэбла, народ
В) Словы, у якіх два аднолькавыя гукі, што стаяць побач, вымаўляюцца як асобныя гукі	3) без шуму, з жонкай, калоссе
Г) Словы, у якіх звонкі зычны аглушаецца	4) гэтулькі, імкненне, вобад
Д) Словы, пры змене якіх [л] [в] чаргуюцца з [ў]	5) паддувала, шматтыражка, аддалі

Адказ._____________________________________________________________

 3. Устанавіце адпаведнасць паміж назоўнікамі і іх характарыстыкамі. Адказ запішыце, спалучаючы літары і лічбы. (Максімальная колькасць балаў — 2; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

А. Запіс	1. Назоўнік агульнага роду
Б. Акуляры	2. Не мае роду
В. Задзіра	3. Назоўнік жаночага роду
Г. Золата	4. Адрозніваецца ў родзе ад рускага адпаведніка
	5. Не мае формы множнага ліку

Адказ._____________________________________________________________

 4. Да запазычаных слоў з левага слупка падбярыце сінонімы з правага слупка. (Максімальная колькасць балаў — 5,5; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

1. калекцыянер                     а) іншасказальны

2. афіша                                 б) памочнік

3. вернісаж                             в) падарунак

4. антракт                               г) беспарадак

5. прэзент                               д) развіццё

6. біяграфічны                        е) выключны

7. эвалюцыя                           ж) аб’ява

8. асістэнт                               з) збіральнік

9. алегарычны                        і) выстава

10. унікальны                          к) перапынак

11. анархія                             л) жыццеапісальны

Адказ._________________________________________________________________

5. Размясціце дадзеныя сказы так, каб атрымаўся тэкст. (Максімальная колькасць балаў — 2)

1) Матылькі, жучкі пазалазілі ў чашачкі кветак.

2) Буйныя кроплі ўпалі на лісты дрэў, на зямлю.

3) У лесе нечакана пайшоў дождж

4) І ўсе пачалі хавацца ад дажджу.

Адказ_______________________________________________________________

6. Вызначце сказы з аднароднымі членамі. (Максімальная колькасць балаў — 2; па 1 б. за кожны правільны адказ)

1) Руплівыя і працаватыя пчолы збіраюць мёд.

2) Вучні стараюцца дапамагаць ветэранам.

3) У лесе хлопчык назбіраў поўны кошык баравікоў і падасінавікаў.

4) Ціха шумелі ў парку таполі.

Адказ._______________________________________________________________

 7. Якія словы з дадзеных правільна падзелены на марфемы? (Максімальная колькасць балаў — 1; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

1) гаспадар-ч-ы;     2) на-пам-ін;     3) пра-цаў-нік;     4) паводз-ін-ы;     5) пра-баб-к-а.

Адказ._______________________________________________________________

 8. Да ўстойлівых спалучэнняў слоў падбярыце адпаведнікі з рускай мовы. (Максімальная колькасць балаў — 4; па 1 б. за кожны правільны адказ)

1) сем разоў глядзі, а назад не вядзі;                    а) язык до Киева доведет;    

2) скрозь дно праваліцца;                                      б) семь раз отмерь – один отрежь;

3) не знаем цану вадзіцы, пакуль не высахла крыніца;    в) сквозь землю провалиться;    

4) лепш цяпер, чым у чацвер.             г) не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня;                                              д) что имеем – не храним, потерявши – плачем.

Адказ._______________________________________________________________

 9. Суаднясіце творы і іх аўтараў. (Максімальная колькасць балаў — 4; 1 б за кожны правільны адказ)

1. Так было.    Ёсць!    І будзе!..    Жывуць на зямлі людзі.    Людзі згуртаваны ў народы.    У кожным чалавеку — сваё Я!	А) У.Караткевіч
2. …Але Юсуфі сказаў, пачырванеўшы: — Я саромлюся за свой народ, хан, перад гэтымі балотнымі жыхарамі. Той, хто не давярае чэсці людзей, — сам яе не мае.	Б) М.Сурначоў
3. Ляжыць ён, як віцязь,    У стоптаным жыце    Маці спаткаеце—    Ёй не кажыце…	В) У.Ліпскі
4. Хутчэй дагнаць яго! Або лепей гукнуць, каб пачакаў… Лёня паддаў кроку, але так і не гукнуў. Навошта? Грыша потым будзе ў школе нос задзіраць і ўсім хваліцца, што Лёня без яго і дадому дайсці не мог.	Г) А.Васілевіч

Адказ.___________________________________________________________________

 10. Суаднясіце літаратараў і месца іх нараджэння. (Максімальная колькасць балаў — 4; 1 б за кожны правільны адказ)

1. Уладзімір Караткевіч	А) Мінск
2. Якуб Колас	Б) Вязынка
3. Максім Багдановіч	В) Акінчыцы
4. Янка Купала	Г) Орша

Адказ.__________________________________________________

разгарнуць » / « згарнуць

Алімпіядныя заданні №1

1. Вызначце і запішыце , якія словы атрымаюцца, калі прачытаць па гуках прыведзеныя словы ў адваротным парадку.

Код, лёд, лог, рай.

 2. Зрабіце арфаграфічны запіс слоў

[п’эрап’ішчык], [спарцсм’эн], [дошч], [проз’ба], [н’асв’ск’і]

 3. Выпішыце словы, якія у сваім саставе маюць прыстаўку і суфікс (суфіксы).

Пабрацім, бяспечнасць, знізу, адпаведны, абагульненне, выразна, дагадзіць, заходні.

 4.Выпішыце са сказаў непадзельныя словазлучэнні

Пятнаццаць хвілін засталося да канца ўрокаў.

На небе была добра відаць Вялікая Мядзведзіца.

Ён сваёю хлуснёю збіў мяне з панталыку.

Да мяне падышлі тры дзяўчынкі.

 5.Запішыце характарыстыку прыведзеных сказаў.

Чалавек для чалавека — сябар, таварыш і брат.

Пацяплела.

Вецер сціх.

Як жа хораша ў лесе вясною!

 6.Выпішыце са сказаў выказнікі, вызначце іх тып:

На дварэ даўно сцямнела.

Грошы бацькавы не смецце.

Я буду маліцца і сэрцам , і думамі.

Толькі моладзь не хацела слаўны вечар пакідаць.

 7.Выпраўце моўныя хібы ў сказах:

Два летніх месяцы хлопцы пражылі ў вёсцы.

На сустрэчу з пісьменнікам не толькі прышлі выпускнікі, але і вучні дзявятых-дзясятых класаў.

Бацька доўга хварэў грыпам.

Студэнцтва актыўна ўдзельнічаюць у грамадскім жыцці.

8.Адкажыце на пытанні, выбраўшы правільны варыянт адказу:

Як назавём чалавека разумова развітага, адукаванага, культурнага (інтэлігентны або інтэлігенцкі)?

Зроблены з чарапахі (чарапахавы або чарапашы)?

Складаць план з чаго-небудзь (планаваць або планіраваць)?

Чалавек, які заслугоўвае павагі, пашаны (паважаны або паважны)?

Аслабець, стаць бяссільным (абяссіліць або абяссілець)?

9.Ці ведаеце вы беларускія песні? Запішыце прапушчаныя словы, якіх не хапае ў песенных радках.

“Вы шуміце, шуміце нада мною …”

“Ой бярозы ды сосны — партызанскія…!”

“Каб любіць Беларусь нашу…”

“У суботу Янка ехаў ля …”

“Цячэ вада ў …”

“Сёння ў нашай хаце…”

 10.Перакладзіце словазлучэнні з рускай мовы на беларускую.

   По окончании университета; пришёл позже всех; опоздать из-за болезни; послать за сыном; видел своими глазами, метрах в двадцати; прикоснуться к руке.

 Адказы на алімпіядныя заданні

1.Ток, толь, хол, яр

2.Перапісчык, спартсмен, дождж, просьба, нясвіжскі.

 3.Пабрацім, знізу, абагульненне, дагадзіць.

 4.Пятнаццаць хвілін, Вялікая Мядзведзіца, збіў з панталыку, тры дзяўчынкі.

 5.Двусастаўны сказ, неразвіты.

   Аднасастаўны, безасабовы.

   Двусастаўны, неразвіты.

   Клічны, аднасастаўны.

 6.Сцямнела-просты дзеяслоўны выказнік.

   Не смецце-састаўны іменны выказнік.

   Буду маліцца-просты дзеслоўны выказнік.

   Не хацела пакідаць –састаўны дзеяслоўны выказнік.

 7. Два летнія месяцы хлопцы пражылі ў вёсцы.

   На сустрэчу з пісьменнікам прышлі не толькі выпускнікі, але і вучні дзявятых-дзясятых класаў.

   Бацька доўга хварэў на грып.

   Студэнты актыўна ўдзельнічаюць у грамадскім жыцці.

 8.Інтэлігентны, чарапахавы, планаваць, паважаны, абяссілець.

 9.Бярозы, сёстры, мілую, ракі, ярок, свята.

 10.Па заканчэнні ўніверсітэта, прыйшоў пазней за ўсіх,спазніцца праз хваробу, паслаць па сына, бачыў на свае вочы, метраў за дваццаць, датыкнуцца да рукі.

 

Алімпіядныя заданні №2

 1. Што б ты прапанаваў(ла) апрануць беларускай жанчыне? Выпішыце.

 Андарак, бекеша, бравэрка, бурнос, вэлюм, магерка, намітка, паддзёўка, паланцін, чуйка.

 2. Падкрэслі словы, у якіх спалучэнні літар дз, дж перадаюць два гукі:

 Адгароджаны, аджыць, дажджы, адзімаваць, дзяўчына, ураджайны, аддзячыць, пойдзеш, падзагаловак.

 3. Патлумач, якое значэнне мае слова сухі ў наступных словазлучэннях.

 Сухая кашуля ______________________________________

 Сухі клімат_________________________________________

 Сухі батон _________________________________________

 Сухі куст __________________________________________

 Сухі дзядуля _______________________________________

 4. Укажы, якой часцінай мовы і якім членам сказа з’яўляюцца выдзеленыя словы.

 На змену цёплым сонечным дням прыйшлі халады.______________

 Жыццё ішло, як і звычайна, крыху марудна, аднастайна._________

 Дні і вечары бываюць такія, калі хочацца гаварыць. _____________

 Сын сядзеў з бацькам амаль да раніцы. ________________________

 У сваім дзясятым класе Алена падабалася многім._______________

 5. Падкрэслі назоўнікі, якія ў родным склоне адзіночнага лікумаюць канчаткі У – Ю.

 Байкот, вальс, віраж, вывад, галоп, гіпноз, голад,голас,дэвіз.

 6. Вызнач тып даданай часткі ў наступных сказах.

 Я не заўважыў, калі мая сталасць настала. _____________________

 Добра, калі ў хаце чысціня і парадак.__________________________

 Калі ўжо сонейка прыгрэла, Антось на полі скончыў дзела._______

 7. Вызнач у слове корань і ўкажы колькасць гукаў, з якіх ён складаецца.

 Слова

 Дагульваць

 Краіна

 Залеплены

 Патроены

 8. Закрэслі лішнія словы.

 На дубах праз усю зіму трымціць дубовае лісце.

 Улетку стаяць доўгія летнія дні і кароткія цёплыя ночы.

 Палявая дарога ішла праз поле, потым паварочвала ў лес.

 На заводзе адбылася сустэча пісьменніка з заводскімі рабочымі.

 Спартыўныя спаборніцтвы працягваліся некалькі дзён.

 9. Назаві кампазіцыйныя схемы усіх тыпаў маўлення.

_______________________________________________________________________

 10. Да прапанаваных слоў падбяры адпаведныя тлумачэнні:

 Абліваха №                     Капельдынер №

 Вярэдзіць №                   Мадрыгал №

 Зімнік №                         Штандар №

 1) дарога, якую выкарыстоўваюць толькі зімою; 2) камплімент, пахвала; 3) тэатральны работнік, які правярае білеты і сочыць за парадкам; 4) атрыманы не прама, а праз нейкае прамежкавае звяно; 5) сцяг; 6) зімовы дождж, які замярзае на зямлі, на дрэвах ледзяной скарынкай; 7) таптаць, вытоптваць; 8 ) раздражняць хворае места дотыкам.

 Алімпіядныя заданні №3

 1. Падкрэслі канструкцыі, якія знаходзяцца па-за межамі сістэмы словазлучэнняў.

 Па-юнацку бадзёра, буду марыць, уздоўж лесу, рыхтавацца да алімпіяды, пяць вучняў, горад Мінск, бадай поўны, паварот направа, залатая медаль, жменя ягад.

 2. Прачытай тэкст. Устаў, дзе трэба, прапушчаныя літары.

 Добл..сць пры ім аф..ц..йна л…чылася першай

 Якас..цю во..на, і на вайсковых агл…дах

 Ён, як апт…кар на вагах, узваж…ваў, хто лепшы.

 Лепшаму там жа за добл…сць і дзякаваў шч…дра.

 Ох, не любіў ба…зліўцаў і пестаў з магнатаў!

 Будзь ты магнатам, але калі др…йф…ш у справе,

 Лёс не зайздрос…ны такога – пагарда дружыны.

 3. Запоўні табліцу , карыстаючыся заданнем № 2.

 Займеннік           Разрад                   Сінтаксічная функцыя

 ________   \   ____________   \   ___________________

 4. Што з пералічаных назваў ты прапануеш з’есці сваім сябрам?

 Акарына, варыўня, гарнушак, кулага, пранік, талакно, падвячорак.

 5. Падбяры і запішы беларускія адпаведнікі.

 Предвечернее время _____________________________________

 Парное молоко __________________________________________

 Завершение уборки хлеба _________________________________

 Завершение уборки картофеля _____________________________

 Ветряная мельница _______________________________________

 6. Укажы марфемы, з якіх складаюцца наступныя словы.

 Слова                               Прыст.                 Корань             Суфікс         Канчат.         Постф.

 Ускормленым

 Пачынаючы

 Адчувалася

 Назаўтра

 Засценкі

 7. Запішы фразеалагізмы – сінонімы

 Забыцца __________________________________________________

 Заблытаць ________________________________________________

 Перабольшваць ___________________________________________

 Нечакана ________________________________________________

 8. Устаў прапушчаныя знакі прыпынку.

 Залессе адна з самых паэтычных мясцін нашай Радзімы а восень надавала ўсяму што мы бачылі вакол, лёгкую паціну чысціні празрыстасці і журбы.

 Магутныя прысады клёнаў і ліп ішлі да Віліі туліўся ў зарасніках старажытны цёплы дом са свечкамі калон ртутна свяціліся ставы ручай імчаў праз грэблю. І ва ўсім што навокал, была музычнасць ціхая песня у плёску вады у шолаху лісця у парывах ветру, які гайдаў палын на мяжы.

 9. Вызначы тып тэксту_________________________

     Стыль______________________________________

 10. Запішы, якія гукі абазначаюць выдзеленыя літары.

 Адцурацца ( ), на печцы ( ), не парэжся ( ), счарсцвелы ( ), сцізорык ( )

 Алімпіядныя заданні №4

1.Запішыце, якім членам сказа з’яўляецца выдзеленае слова. (Максімальная колькасць балаў – 5).

1. Раманкевiч якую хвiлiну паўзiраўся туды, куды меўся iсцi.

2. Не, жыць, брат, трэба і жыць – многа!.. (Якуб Колас)

3. З гэтага «я табе аддзякую» заўсёды смяяліся ўсе яго таварышы. (К.Чорны)

4. Вяль Музыку так гаворыць: – Мы гасцей з-за сіня мора без цябе тут прывітаем. (М.Танк)

5. Не кажы мне “бывай”, “да спаткання” скажы. (А.Бялевіч)

2. Прааналізуйце прыведзеныя сказы па мэце выказвання і адзначце сярод іх пятае «лішняе». Выбар абгрунтуйце. ( Максімальная колькасць балаў – 3.)

1. Людзі, ды паглядзіце вы на чалавека! (Л. Галубовіч)

2. Няхай былое душу бяссоніць, Хай ачышчае і лечыць нас. (С. Давідовіч)

3. Гэй, пара запаліць каганец! (У. Жылка)

4. Хай бы дзеці пагулялі. (А. Жук)

5. – Гаварыце так, як думаеце... (Г. Далідовіч)

3. Адзначце сказ, які не адпавядае агульнаму характару адносін паміж часткамі складаназлучанага сказа. Адказ абгрунтуйце. (Максімальная колькасць балаў – 3.)

1. Пракрычаў удод і змоўк, толькі вые недзе воўк. (С. Грахоўскі.

2. Над жытамі песні льюцца, толькі сонца ўстане.. (Я. Колас)

3. У хаце пакуль што ціха, адно чуецца бясконцая малітва старога Максіма... (Л. Дранько-Майсюк)

4. Гадзюка не рухалася, як здранцвела, толькі доўгі хвост ледзь заўважна ўздрыгваў, выдаваў нервознасць злой істоты. (А. Бароўскі)

5. Было быццам ціха, адно мерна гуў пад столлю вялізны трохлопасны вентылятар. (В. Быкаў)

4. Пастаўце патрэбныя знакі прыпынку і растлумачце Ваш выбар. (Максімальная колькасць балаў – 5).

1. Узмах вясла і човен нячутна і доўга слізгае па вадзе, спрэс пакрытай шыгаллем і струхлелай карой. (А. Бароўскі)

2. Дзесьці песня лунае і не музыкай лесавою поўняцца вокны светлых хат над ракою. (М. Лынькоў)

3. Шапка зляцела ў таго з галавы і сам ён захістаўся і паляцеў потырч носам на гэты пень. (Якуб Колас)

4. На свеце ўсякага жыцця даволі і чалавечае долі шмат... (К.Чорны)

5. Перад вечарам пабыў спорны дождж і цяпер пад нагамі адчувалася сырасць. (І.Чыгрынаў)

 5. Падкрэсліце ў кожным радзе слова(ы) з арфаграфічнымі памылкамі. (Максімальная колькасць балаў – 6).

1) штосьці, карэнчык, нянчыць, паштальён, людзьмі;

2) канцэлярыя, бухгалтар, адрас, арэндаваць, крывавы;

3) штотыднёвы, вогняўстойлівы, землятрасенне, своечасовы, збожжаўборка.

 6. Выпраўце моўныя хібы ў сказах: (Максімальная колькасць балаў – 6).

1) Два летніх месяцы хлопцы пражылі ў вёсцы.

2) На сустрэчу з пісьменнікам не толькі прышлі выпускнікі, але і вучні дзявятых-дзясятых класаў.

3) Бацька доўга хварэў грыпам.

4) Студэнцтва актыўна ўдзельнічаюць у грамадскім жыцці.

 7. Да прапанаваных слоў падбярыце адпаведныя тлумачэнні: (Максімальная колькасць балаў – 6).

Абліваха №                     Капельдынер №

 Вярэдзіць №                   Мадрыгал №

 Зімнік №                         Штандар №

 1) дарога, якую выкарыстоўваюць толькі зімою; 2) камплімент, пахвала; 3) тэатральны работнік, які правярае білеты і сочыць за парадкам; 4) атрыманы не прама, а праз нейкае прамежкавае звяно; 5) сцяг; 6) зімовы дождж, які замярзае на зямлі, на дрэвах ледзяной скарынкай; 7) таптаць, вытоптваць; 8 ) раздражняць хворае места дотыкам.

 8. Выпішыце канструкцыі, якія знаходзяцца па-за межамі сістэмы словазлучэнняў. (Максімальная колькасць балаў – 5).

   Па-юнацку бадзёра, буду марыць, уздоўж лесу, рыхтавацца да алімпіяды, пяць вучняў, горад Мінск, бадай поўны, паварот направа, залатая медаль, жменя ягад.

 9. Адкажыце на пытанні: (Максімальная колькасць балаў – 3).

1.З кім развітваецца лірычны герой А.Куляшова ў вершы “Бывай…”?

2. Да якой Коласавай літаратурнай казкі эпіграфам узяты словы Янкі Купалы:”Не шукай ты шчасця, долі/ На чужым далёкім полі”?

3. Да якой п’есы А.Дударава падыходзяць словы:” Жыццё— выпрабаванне чалавека на чалавечнасць. І увечары павінна свяціць сонца”?

 10. Знайдзіце лішні(ія) элемент(ы) у пераліку і растлумачце свой выбар. Расстаўце астатнія элементы ў патрэбным парадку. (Максімальная колькасць балаў – 3.)

Экспазіцыя, развязка, лірызм, завязка, эпізод, кульмінацыя.

 Адказы

1. 1) акалічнасць;

   2) выказнік;

   3) дапаўненне;

   4) акалічнасць;

   5) дапаўненне.

 2. 4. Хай бы дзеці пагулялі. (А. Жук)-апавядальны, астатнія— пабуджальныя.

 3. 2. Над жытамі песні льюцца, толькі сонца ўстане.. (Я. Колас)-дзеянне выконваецца пры нейкай умове. У астатніх сказах умова адсутнічае.

 4. 1. Узмах вясла — і човен нячутна і доўга слізгае па вадзе, спрэс пакрытай шыгаллем і струхлелай карой. (А. Бароўскі)

2. Дзесьці песня лунае, і не музыкай лесавою поўняцца вокны светлых хат над ракою. (М. Лынькоў)

3. Шапка зляцела ў таго з галавы, і сам ён захістаўся і паляцеў потырч носам на гэты пень. (Якуб Колас)

4. На свеце ўсякага жыцця даволіі чалавечае долі шмат... (К.Чорны)

5. Перад вечарам пабыў спорны дождж, і цяпер пад нагамі адчувалася сырасць. (І.Чыгрынаў)

 5. 1) карэнчык, нянчыць;

     2) канцэлярыя, арэндаваць;

     3) вогняўстойлівы, землятрасенне.

 6. 1)Два летнія месяцы хлопцы пражылі ў вёсцы.

     2)На сустрэчу з пісьменнікам прышлі не толькі выпускнікі, але і вучні дзявятых-дзясятых класаў.

      3)Бацька доўга хварэў на грып.

      4) Студэнты актыўна ўдзельнічаюць у грамадскім жыцці.

 7. Абліваха № 6                   Капельдынер № 3

     Вярэдзіць № 8                  Мадрыгал № 2

     Зімнік № 1                       Штандар № 5

 8. Буду марыць, уздоўж лесу, пяць вучняў, бадай поўны, залатая медаль.

 9.1) Алесяй;

   2) “Хмарка”;

   3) “Вечар”

 10. Лірызм, эпізод.

       Экспазіцыя, завязка, кульмінацыя, развязка.

 

 

 

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Алімпіядныя заданні№1

1. Закончыце фармулёўку:

Дзяржаўнай называецца мова …

2. Прыдумайце і запішыце назоўнікі ў наступным парадку:

• Назва прадмета;
• Назва прыметы прадмета;
• Назва дзеяння;
• Назва лічбы;
• Назва асобы;
• Назва прафесіі;
• Назва з’явы прыроды

3. Ад дадзеных дзясловаў з дапамогай прыставак утварыце аднакаранёвыя.

Малоць; важыць; рваць; таптаць.

4. З наступных спалучэнняў слоў выпішыце словазлучэнні і вызначце галоўнае слова.

Наплывае змрок; пайшоў хуценька; скакаць ад шчасця; дзякаваць брату; есці павольна; мама хвалюецца; радасны і шчаслівы; крыгаход прайшоў; трэск лёду; цешылі прастор; каля ракі; нясецца ўвысь; палі і лугі; самы блізкі.

5. З наступнага сказа выпішыце ўсе магчымыя словазлучэнні. Абазначце галоўнае і залежнае слова. Пастаўце пытанне.

Цёплы вецер пралятае над зялёнымі палямі.

6.Складзіце і запішыце сказы ў якіх слова Бацькаўшчына выконвае функцыю:

• Зваротка;
• Дзейніка;
• Дапаўнення;
• Выказніка

7. Зрабіць марфемны разбор слоў

Бруснічнік, праносяцца, падарожны, дзядулеў

8.Падбярыце і запішыце прыметнікі да назоўнікаў:

Усмешка —

Адносіны —

Паліто —

Дзверы —

9. Пастаўце ў словах націск.

Алфавіт, вусы, спіна, аркуш, маленькі, жыхар, выпадак.

 10. Перакладзіце словы на беларускую мову

Щедрый хозяин, детское счастье, разноцветная осень, молодой тополь, давняя запись, охотничья собака.

 Алімпіядныя заданні №2

 1. Укажы лічбай колькасць гукаў і літар у словах.

 Сур’ёзны – __________ літар, _________ гукаў;

 Ілья – __________ літар, _________ гукаў;

 Разводдзе– __________ літар, _________ гукаў;

 Дзядзька– __________ літар, _________ гукаў;

 Зацішша – __________ літар, _________ гукаў.

 2. Пастаў у словах націск.

 Алфавіт, вусы, спіна, аркуш, маленькі, жыхар, выпадак.

 3. Пастаў правільна знакі прыпынку паміж аднароднымі членамі сказа.

 І гэты край, дзе нарадзіўся рос,

 Дзе днее вечарэе і світае,

 Усё ад зор даёкіх і да рос

 Твая Радзіма, родная святая.

 4. Дапішы прыказкі.

 Слова_________________, вылеціць ___________________ .

 Усякая _________________ сваё ______________ бароніць.

 Слоў _________________, а спраў ______________.

 5. Адзнач складаныя сказы.

 А) Стаіць казёл над вадою, трасе барадою.

 Б) Прыйшла з вятрамі восень, шуміць зялёны лес.

 В) Сонца яшчэ не зайшло, а на блакітным небе ўжо з’явіўся бледны месяц.

 6. Выберы правільны варыянт разбору па членах сказа.

 А) Перад сялом цягнуўся прасторны выган.

 Б) Сонечная раніца ўздымала настрой.

 7. Дапішы фразеалагізмы.

 Нямы, як __________________.

 Галодны, як _________________.

 Баязлівы, як _________________.

 Балбатлівы, як _________________.

 Спрытны, як _________________.

 8. Якія карані прапушчаны ў словах?

 ____________ ок, ____________ овы, ______________ нік,

 _____________ ны, _____________ ка.

 9. Дапішы канчаткі прыметнікаў.

 Апошн… запіс, востр… боль, зл… сабака,

 стройн… таполя, цудоўн… стэп.

 10. Запішы ў алфавітным парадку назвы буйнешых гарадоў Беларусі.

 ____________________________________________

 _____________________________________________

 _____________________________________________

 ______________________________________________

 Алімпіядныя заданні №3

 1. Запішыце нумары сказў у такой паслядоўнасці, каб атрымаўся тэкст.

1. З мяккай   журбой любуешся гэтым залатым дажджом восені

2. У ім не чуваць нават подыху ветрыку.

3. Аслаблае лісце зрываецца з дрэў і ціха кладзецца на зямлю.

 2. З наступных спалучэнняў слоў выпішыце словазлучэнні і вызначце галоўнае слова.

Наплывае змрок; пайшоў хуценька; скакаць ад шчасця; дзякаваць брату; есці павольна; мама хвалюецца; радасны і шчаслівы; крыгаход прайшоў; трэск лёду; цешылі прастор; каля ракі; нясецца ўвысь; палі і лугі; самы блізкі.

 3. З наступнага сказа выпішыце ўсе магчымыя словазлучэнні. Абазначце галоўнае і залежнае слова. Пастаўце пытанне.

Цёплы вецер пралятае над зялёнымі палямі.

 4. Дапішыце прыказкі.

Слова_________________, вылеціць ___________________ .

Усякая _________________ сваё ______________ бароніць.

Слоў _________________, а спраў ______________.

 5. Дапішыце фразеалагізмы.

Нямы, як __________________.

Галодны, як _________________.

Баязлівы, як _________________.

Балбатлівы, як _________________.

Спрытны, як _________________.

 6. Дапішыце канчаткі прыметнікаў.

Апошн… запіс, востр… боль, зл… сабака, стройн… таполя, цудоўн… стэп.

 7. Ад дадзеных дзясловаў з дапамогай прыставак утварыце аднакаранёвыя.

Малоць; важыць; рваць; таптаць.

 8. Перакладзіце словы на беларускую мову

Щедрый хозяин, детское счастье, разноцветная осень, молодой тополь, давняя запись, охотничья собака.

 Алімпіядныя заданні №4

 1. Запішыце ў адзін слупок роднасныя словы, а ў другі — формы аднаго і таго ж слова. (Максімальная колькасць балаў—2; 1 б.за кожны правільна запісаны слупок)

   Белы, бель, пабяліць, пабелка, белізна, беламу, бялізна, белага, бялець, у белым, пабялець.

 2. Укажыце пары слоў з аднолькавымі канчаткамі. (Максімальная колькасць балаў — 2; 1 б. за кожны правільны адказ)

Сонечны — дажджы, полымя — сталовая, дажджоў — кароў, акно — паліто, зімы— двары.

 3. Растлумачце значэнне слова “разбіць” у кожным словазлучэнні. Напрыклад: разбіць калена — параніць. (Максімальная колькасць балаў — 5; 1 б. за кожны правільны адказ)

   Разбіць (ворага, парк, палаткі, шклянку, атрад на групы)

 4. З прапанаваных назоўнікаў выберыце тыя, што належаць да назоўнікаў III скланення. Запішыце іх у форме творнага склону. (Максімальная колькасць балаў — 2; за кожны правільны адказ— 0,2 б.)

   Бацька, сын, дзень, ноч, радасць, Об, шыр, верф, ячмень, даль, гар, малюнак, Нарач, Сібір, сям’я, любоў, страха, лён.

 5. Запішыце асабовыя займеннікі ў патрэбных склонавых формах адзіночнага ліку. (Максімальная колькасць балаў—1,5; за кожны правільны адказ—0,1 б.)

	я	ты	Яна
Рыхтаваў (каго?)
Сядзеў (з кім?)
Пісаў (пра каго?)
Падарыў (каму?)
Праспяваў (для каго?)

 6. Вызначце фразеалагічныя адпаведнікі ў рускай і беларускай мовах (Максімальная колькасць балаў — 5; 1 б за кожны правільны адказ)

1. Як пугай па вадзе                   А. Как угорелый

2. Вадзіць дзяды                         Б. Бабушкины сказки

3. Як муха на смале                     В. Клевать носом

4. Без нічога ніякага                   Г. Как об стенку горох

5. Плёткі старой цёткі                 Д. Ни с того ни с сего

 7. Запішыце як называюцца маладыя істоты ў наступных свойскіх жывёл і птушак. (Максімальная колькасць балаў— 3; па 0,5 б. за кожны правільны адказ)

   У каровы — … , у свінні — … , у авечкі — … , у каня — … , у курыцы — … , у казы — … .

 8. Дзе, згодна з народнымі ўяўленнямі, жывуць такія міфічныя істоты, духі, як лясун, багнік, лазнік, падпечнік, пуннік, пушчавік, хлеўнік, дамавік, гаюн.

( Максімальная колькасць балаў — 4,5; 0,5 б. за кожны правільны адказ)

9. Да слоў першай групы падбярыце адпаведныя словы з другой групы. Запішыце атрыманыя пары слоў. (Максімальная колькасць балаў— 5,5; 0,5 б. за кожную правільна падабраную пару)

А) Горад, рака, возера, вобласць, раён, паэт, кампазітар, мастак, касманаўт, першадрукар, аповесць.

Б) Мазырскі, Свіцязь, Максім Танк, “Насцечка”, Петр Клімук, Слуцк, Францыск Скарына, Міхаіл Савіцкі, Ігар Лучанок, Прыпяць, Гомельская.

 10. З тэксту выпішыце словы, род якіх не супадае ў рускай і беларускай мовах. Запішыце іх па-беларуску, вызначце род. (Максімальная колькасць балаў— 2,5; 0,25 б. за кожнае правільна вызначанае слова, 0,25 б за правільна вызначаны род)

Уважаемые покупатели!

В секцию «Хозяйственные товары» в продажу поступили:

- посуда импортная и отечественная,

- кафель голубого и белого цвета,

- стиральный порошок по цене 30 тысяч рублей за пачку.

Желаем Вам приятных покупок!

 

АДКАЗЫ НА ЗАДАННІ

 1. а) Бель, пабяліць, пабелка, белізна, бялізна, бялець, пабялець;

   б) Белы, беламу, у белым, белага.

 2. Сонечны — дажджы, зімы — двары.

 3. Разбіць ворага — перамагчы, разбіць парк — пасадзіць, разбіць палаткі — паставіць, разбіць шклянку — раскалоць, разбіць атрад на групы — падзяліць.

 4. Ноччу, радасцю, Об’ю, шыр’ю, верф’ю, даллю, гар’ю, Нараччу, любоўю.

 5.

	я	ты	Яна
Рыхтаваў (каго?)	мяне	цябе	Яе
Сядзеў (з кім?)	са мной (мною)	з табой (табою)	з ёй (ёю)
Пісаў (пра каго?)	пра мяне	пра цябе	пра яе
Падарыў (каму?)	мне	табе	ёй
Праспяваў (для каго?)	для мяне	для цябе	для яе

 6. 1 Г, 2 В, 3 А, 4 Д, 5 Б.

 7. У каровы — цяляты, у свінні — парасяты, у авечкі — ягняты, у каня — жарабяты, у курыцы — кураняты, у казы — казляняты.

 8. Лясун – у лесе,

     багнік – у багне,

     лазнік - у лазні,

     падпечнік - пад печкай,

     пуннік - у пуні,

     пушчавік - у пушчы,

     хлеўнік - у хляве,

     дамавік - у доме,

     гаюн - у гаі.

 9. Горад Слуцк, рака Прыпяць, возера Свіцязь, Гомельская вобласць, Мазырскі раён, паэт Максім Танк, кампазітар Ігар Лучанок, мастак Міхаіл Савіцкі, касманаўт Пётр Клімук, першадрукар Францыск Скарына, аповесць “Насцечка”.

 10.Посуда — посуд (м.р.), цена — кошт (м.р.), кафель — кафля (ж.р.), пачка— пачак (м.р.), продажа — продаж (м.р.)

 Алімпіядныя заданні №5

 1. З наступных спалучэнняў слоў выпішыце нумары словазлучэнняў. (Максімальная колькасць балаў—3,5; 0,5 б.за кожны правільна запісанае словазлучэнне)

1) Наплывае змрок; 2) пайшоў хуценька; 3) скакаць ад шчасця; 4) дзякаваць брату; 5) есці павольна; 6) мама хвалюецца; 7) радасны і шчаслівы; 8) крыгаход прайшоў; 9) трэск лёду; 10) цешылі прастор; 11) каля ракі; 12) нясецца ўвысь; 13) палі і лугі; 14) самы блізкі.

Адказ. _______________________________________________________________

 2. Адзначценумары складаных сказаў. (Максімальная колькасць балаў—2; 1 б.за кожны правільна вызначаны сказ)

1) Стаіць казёл над вадою, трасе барадою.

2) Прыйшла з вятрамі восень, шуміць зялёны лес.

3) Сонца яшчэ не зайшло, а на блакітным небе ўжо з’явіўся бледны месяц.

Адказ._______________________________________________________________

 3. Запішыце нумары сказаў у такой паслядоўнасці, каб атрымаўся тэкст. (Максімальная колькасць балаў—3)

1. З мяккай журбой любуешся гэтым залатым дажджом восені

2. У ім не чуваць нават подыху ветрыку.

3. Аслаблае лісце зрываецца з дрэў і ціха кладзецца на зямлю.

Адказ._______________________________________________________________

 4. Запішыце ў адзін слупок нумары роднасных слоў, а ў другі — формы аднаго і таго ж слова. (Максімальная колькасць балаў—2; 1 б.за кожны правільна запісаны слупок)

   1) Белы, 2) бель, 3) пабяліць, 4) пабелка, 5) белізна, 6) беламу, 7) бялізна, 8) белага, 9) бялець, 10) у белым, 11) пабялець.

Адказ._______________________________________________________________

 5. Укажыце нумары пар слоў з аднолькавымі канчаткамі. (Максімальная колькасць балаў — 2; 1 б. за кожны правільны адказ)

1) Сонечны — дажджы, 2) полымя — сталовая, 3) дажджоў — кароў, 4) акно — паліто, 5) зімы— двары.

Адказ._______________________________________________________________

 6. Вызначце фразеалагічныя адпаведнікі ў рускай і беларускай мовах (Максімальная колькасць балаў — 5; 1 б за кожны правільны адказ)

1. Як пугай па вадзе                   А. Как угорелый

2. Вадзіць дзяды                         Б. Бабушкины сказки

3. Як муха на смале                     В. Клевать носом

4. Без нічога ніякага                   Г. Как об стенку горох

5. Плёткі старой цёткі                 Д. Ни с того ни с сего

Адказ._______________________________________________________________

 7. Да першай часткі прыказкі падбярыце другую. (Максімальная колькасць балаў — 4; 1 б за кожны правільны адказ)

    1. Хто чужога не шкадуе,…                А) … так і адзавецца.

   2. Кінь перад сабою, …                       Б)… ды свой розум май.

   3. У людзей пытай,…                          В)… знойдзеш за сабою.

   4. Як гукнеш,…                                   Г)… той свайго не мае.

Адказ.___________________________________________________________________

8. Колькі звонкіх зычных гукаў у наступных словах? Пастаўце адпаведную лічбу. (Максімальная колькасць балаў — 6; 0,5 б за кожны правільны адказ)

Цуда		гарбуз		раз’езджаны
Лічба		дождж		знаходка
Жолуд		жаніцьба		падказка
Абход		завадзь		просьбіт

 9. Суаднясіце творы і іх аўтараў. (Максімальная колькасць балаў — 6; 1 б за кожны правільны адказ)

1. Як мары, белыя бярозы    Пад сінявой начной стаяць,    У небе зоркі ад марозу    Пахаладзеўшыя дрыжаць.	А) М.Танк
2. У нетрах, у самай глыбі сасняка,    Стаяла малая хаціна;    Жыла ў той хаціне дачка лесніка,    Жыла прыгажуня Галіна.	Б) У.Караткевіч
3. Дагарэў за брамай небакрай,    Месяц паміж воблачкаў плыве.	В) М.Багдановіч
4. Застылы твар стаў калючым, суровым. Нібы пражыў Міколка доўгія дзясяткі год, усё перажыў, усё пабачыў на свеце. І толькі на вуснах засталіся — ні агонь, ні жалеза не змаглі іх сцерці— сляды ўсмешкі, слаўнай, дзіцячай.	Г) Г.Далідовіч
5. Лагодна-мяккі свет, нібы вашчына    І дабратой прасвечана Айчына    У барвах баравіннага святла.	Д) М.Лынькоў
6. Як цяпер помню: Бокуці прыехалі ў нашу вёску ўвосень. У разлагоджаную ціхую і сонечную часіну — у самае красаванне бабінага лета.	Е) А.Грачанікаў

Адказ.___________________________________________________________________

 10. Адзначце ў кожным радку нумар “чацвёртага лішняга” варыянта. (Максімальная колькасць балаў — 4; 1 б за кожны правільны адказ)

А) 1. “Разумная дачка”; 2. “Залаты птах”; 3. “Падслуханая казка”; 4. “Музыкі”.

Б) 1. “Калі ласка”; 2. “Зоры спяваюць”; 3. “Зімой”; 4. “У старых дубах”.

В) 1. Галіна; 2. Васілёк;   3. Барына;   4. Базыль.

Г) 1. Уладзімір Караткевіч; 2. Аляксандр Пушкін;   3. Анатоль Грачанікаў;   4. Пятрусь Броўка.

разгарнуць » / « згарнуць